"Среда размышления". Страціўшы радзіму, набудзеш пакуту

Ну каго сёння здзівіш сустрэчай выпускнікоў? Кожны год – як правіла, у лютым – школы гасцінна адчыняюць дзверы і запрашаюць “на паверку” сваіх  былых вучняў: хто ёсць, хто страціўся на пакручастых дарогах жыцця, хто чаго дасягнуў…
Па праўдзе сказаць, штогод у гэтую першую суботу лютага мне бывае сумна і горка. Нам, выпускнікам Радзінскай сярэдняй школы – была, жыла,  вучыла дзяцей некалі такая ў Хойніцкім раёне – таксама хацелася б, хай не штогод, хоць у юбілейныя гады – сустрэцца: з аднакласнікамі, з роднай школай, з першым каханнем, з любімымі настаўнікамі… Прайсці па ціхіх школьных кабінетах, дзе нямала перажыта і зразумета… Пасядзець за сваёй партай і ўспомніць “прыколы”, перамогі, крыўды школьнага жыцця…

Але мы не сустракаемся. Не таму, што “цяжкія на пад’ём” ці бачымся занадта часта, каб спецыяльна ладзіць “вечары сустрэчы”. Наадварот: многія  з былых аднакласнікаў не бачыліся з моманту заканчэння школы – хоць у самых “юных” з нас з таго часу мінула 27 гадоў. А ў старэйшых – і сказаць страшна… І жаданне спаткацца ёсць, і вельмі вялікае…
Проста нам няма дзе сустракацца. Не, школа стаіць на ранейшым месцы. Але ад яе засталіся толькі сцены, да якіх усё бліжэй падступае нахабная  акацыя. Зазірае ў выбітыя вокны, узлазіць на разбураны ганак, шчэміцца ў насцеж расчыненыя дзверы: куды вы падзеліся, крыклівыя, смяшлівыя, плаксівыя, хуліганістыя двоечнікі і выдатнікі, якія некалі не давалі вылезці на школьным двары з зямлі найменшаму парастку – вытоптвалі на хаду?
А ў адказ – цішыня… Хіба што хуткакрылы скразняк, нібы строгая міністэрская праверка, заляціць у настаўніцкую і перагартае старонкі раскіданых  па падлозе класных журналаў, бы праверыць паспяховасць вучняў і акуратнасць настаўнікаў. І зноў – мёртвая, цягучая, даўкая, як камяк у горле, цішыня…
Наша родная Радзінская школа, як і ўсе навакольныя вёскі, асірацела 4 мая 1986 года, калі пасля Чарнобыльскай аварыі адсюль эвакуіравалі ўсіх  жыхароў.

Да пабачэння, Беларусь!
Чакай сустрэчы, Радзін!
Падрасцем – і вернемся,
Мы цябе адладзім –

напісала тады, у 86-м годзе 13-цігадовая Света Дзяконская, пакідаючы сваю вёску назаўсёды і ад’язджаючы з сям’ёй ва Украіну.
Вырасла Света, пасталелі і нават пастарэлі выпускнікі школы… Ды так і не змаглі адладзіць – ні школу, ні Радзін, ні Уласы, ні родныя хаты…
Мірны атам, што выйшаў з-пад кантролю людзей, аказаўся мацнейшым за іх жаданне жыць у родных мясцінах, у сваіх дамах… Памерлі вёскі, школы,  селішчы… Таму і не сустракаюцца тут выпускнікі.
А сёлета мы вырашылі: не! Хоць аднойчы, але мы павінны сабрацца – усе, хто захоча, зможа, не збаіцца радыяцыі – у сваёй школе. Клас? Ды што  там нейкі адзін клас, калі хадзілі ў школу і сябравалі ўсе разам – трэба сабрацца ўсім вучням школы, усім, хто калі-небудзь вучыўся тут.
Сёння толькі лянівы не ганіць сацыяльныя сеткі. А я хачу сказаць дзякуй іх стваральнікам. У арганізацыі нашай сустрэчы яны аказалі нам неацэнную паслугу – ніякім іншым чынам мы не змаглі б абвясціць такую колькасць людзей аб маючай адбыцца сустрэчы. Датай яе быў абраны святочны і святы дзень для нашых аднавяскоўцаў, у кожнай сям’і якіх шануюць памяць аб ахвярах вайны, – 9 мая. Вызначальным фактарам стала тое, што ў гэты дзень, ды яшчэ на Радуніцу, у нашу зону адчуджэння можна ўехаць без спецыяльнага пропуску, толькі засведчыўшы сваю асобу.
…Такога ажыўлення нашы вёскі не бачылі, напэўна, з таго трагічнага мая 1986 года. Першы прыпынак у нашай вёсцы Уласы і першыя спатканні па ўжо  пасля Чарнобыля ўзнікшай традыцыі – ля могілак: яны з таго часу сталі месцам сустрэчы аднавяскоўцаў, бо кожны, хто прыязджае сюды, прыходзіць, каб аддаць даніну павагі памерлым продкам, пакласці кветкі, завязаць ручнік на крыж – а пры магчымасці яшчэ і магілкі прывесці ў парадак.
Непрывычна шумна ў той дзень было на могілках – але я думаю, гэта якраз той выпадак, калі шум не трывожыў спакой нябожчыкаў, а наадварот, радаваў іх – калі яны сапраўды бачаць і разумеюць усё, што адбываецца на зямлі. Гэта ж колькі гадоў яны ляжаць там, сярод векавых соснаў і дубоў, у мёртвай цішыні, колькі чакаюць гэтых вясновых дзён, каб пачуць, акрамя кукавання зязюлі і каркання вароны, яшчэ і напаўзабыты чалавечы голас, пабачыць сваіх унукаў-праўнукаў, парадавацца, што вось не забылі, праведалі…
Потым у абавязковым парадку – візіт на брацкую магілу: на гэтым месцы ў 1943 годзе былі забіты 160 жыхароў вёскі Уласы. У кожнага тут ляжыць  нехта родны. А калі нават і няма нікога, то ўсё роўна гэтае месца здаўна – даніна памяці вёсцы і аднавяскоўцам.
Затым – спатканне з вёскай, з родным домам, з селішчам, студняй, пасаджаным уласнаручна дрэвам, печчу, што калісьці грэла, лячыла, карміла, а зараз стаіць, аблупленая, занядбаная…
І толькі потым дарога кожнага ад асабістых успамінаў вядзе да агульных – у школу.
Школа наша, як і вёска, была невялікай. І, шчыра кажучы, я нават разгубілася, калі ўбачыла, колькі машын стаіць на дарозе, колькі людзей  сабралася ў вызначаны час на скрыжаванні. І першая рэакцыя: няўжо ўсе гэтыя дарослыя незнаёмыя людзі – тыя самыя Светкі, Наташы, Валі, Колі,  Любы, Марыйкі, Валодзі, Сашы, што некалі вучыліся са мной у адным класе ці на год-два старэй або маладзей? Ну я – я ж засталася такой жа, ва ўсякім выпадку, у душы! А куды падзеліся іхнія віхры, коскі-банцікі, сарамлівыя ўсмешкі, худзенькія, як былінкі, постаці?
А затым – па ўсмешцы, па ўздыму броваў, па паходцы, па говару, па ямачцы на барадзе – прыходзіць пазнаванне… А з ім – слёзы шчасця: мы – зноў  разам, мы пабачыліся, мы пазналіся, мы не страціліся ў гэтым свеце, мы – землякі! Ёсць тое, што нас яднае, пры нашых розных лёсах, жыццёвых шляхах і характарах: адна на ўсіх памяць – хоць і з рознымі адценнямі. І адзін на ўсіх боль …
Ніколі за апошнія 27 гадоў на вуліцах Радзіна не было так шумна і весела. Пазнаванне, пацалункі, абдымкі, пытанні, адказы, фота на памяць,  абмен адрасамі і тэлефонамі, роспыты пра агульных знаёмых… Ніколі не бачыла вёска адначасова столькі ўсмешак і слёз.
А потым над пакінутай вёскай – таксама ўпершыню за гэтыя гады – зазвінелі песні… Звычайныя, якія спяваюць ці не за кожным святочным сталом, а  зараз – такія радасныя і шчымлівыя, балючыя… “Деревня моя, деревянная, дальняя, смотрю на тебя я, прикрывшись рукой…”, “Родительский дом, начало начал, и в жизни моей надежный причал…”, “Когда уйдем со школьного двора…”
А час, час – ну чаму ж ты такі няўмольны? Мы ж яшчэ не паспелі пагаварыць па толку, ды што там – нават павітацца з кожным, хто прыехаў на  гэтую сустрэчу! Мы яшчэ не сказалі свайму першаму каханню тыя галоўныя словы, якія не паспелі ці не здолелі прамовіць тады, на вуглавата-сарамлівай мяжы паміж дзяцінствам і юнацтвам… Мы яшчэ не распыталіся пра лёс тых, хто не прыехаў… Мы не паспелі…
…А ўжо трэба адпраўляцца дахаты. Па розных гарадах і вёсках Беларусі, Украіны і Расіі – салідныя людзі з хлапечай іскрынкай у вачах спецыяльна  мяняліся дзяжурствамі, бралі водпускі, прымяркоўвалі выхадныя і адмянялі пасяўную дзеля гэтай сустрэчы – і ехалі за сотні і тысячы кіламетраў на гэтае спатканне з радзімай – з Калінінграда, Санкт-Пецярбурга, Кіева, Ізмаіла, Луганска, з усіх гарадоў і весяў…
І на развітанне – словы, пад якімі мог бы падпісацца кожны, хто прыехаў і хто не прыехаў на тую сустрэчу – з радзімай, са школай, з  аднакласнікамі і землякамі, з родным домам, з юнацтвам – з усім тым самым галоўным, што жыве ў душы, нягледзячы на час і адлегласці, што трымае на плыву, дае магчымасць і падставу “людзьмі звацца”:

Я болею родиной
каждый день и час …
Не обидел Боженька –
есть она у нас!..
И пусть она заброшена
и забыта Богом,
Но все также манит
к милому порогу.
Она всем прощает
долгую разлуку.
Потерявши родину,
обретаешь муку…

Ніна РЫБІК, фота аўтара.