Міколавы дзеці
17:00 / 09.09.2023
Адкуль у іх вёсцы, дзе засталося тры жылыя хаты, з якіх толькі ў адной пахне мужчынам, ды і той без кійка за веснічкі не выйдзе, бензапіла? Адэля ўскінула на плечы старую душагрэйку, усунула ногі ў растаптаныя апоркі і выйшла на вуліцу.
Бензапіла вуркатала на суседскім панадворку, каля апусцелай хаты Міколы Харлана. Гаспадары яе даўно пазміралі, дзеці іх паразбрыдаліся па свеце, а ўнукі не наведваліся сюды з пахавання бабулі.
Абапіраючыся на сукаваты кіёк, Адэля борздзенька, як толькі дазвалялі хворыя ногі, пашыбавала паглядзець, хто ж парадкуецца на суседскім панадворку. Мо, крый божа, злодзей які? Хоць і выцягнуў з хаты Федзька, меншы Харланаў хлопец, усё, што можна, нават печ прадаў – разабралі на цэглу, але ліхі чалавек заўсёды знойдзе чым пажывіцца. Хаціну з добрага, непадсочанага дрэва Мікалай калісь збудаваў. Вялікую, светлую – думаў, каторы з сыноў пры бацьках застанецца, сям’ю завядзе, дзяцей народзіць – месца ўсім хопіць. І дах незадоўга да смерці перакрыў новым шыферам… Мо, хто надумаўся разабраць?
Бензапіла павісквала за хлявом. З ёй спрытна ўпраўляўся мажны мужчына. Убачыўшы жанчыну з кавенькай, заглушыў пілу, адклаў у бок.
– Добрага дня, цётка Адэля! – павітаўся прыветна.
– А бог ты мой! Сярожка! – старая ўзрадавалася, што баяцца няма чаго: не злодзей на сядзібе парадкуецца, а старэйшы Міколаў унук. – А я і не пазнала цябе. Памятаю, як малым падшыванцам па вуліцы з нашым Пецькам гойсалі ды сады ламашылі. А цяпер во, бач ты, як вылюднеў! Поўны, гарны… Мо, начальнік які? – пацікавілася з хітраватай усмешкай: малы Сярожка на пытанне, кім будзе, калі вырасце, закладваў рукі за спіну, выпячваў жывот і гаварыў з важным выглядам: «Прысядацелем!»
– Ды так, трохі пры начальстве, – ніякавата ўсміхнуўся мужчына.
– І як гэта табе бог даў прыехаць? Мо, селішча парадкаваць будзеце? – спытала Адэля са стоенай надзеяй. – А то зарасло ўсё… І суша такая стаіць, крый божа якога агню, то зоймецца, як салома…
– Так, трэба тут парадак навесці, – адказаў Сяржук. – Жыць у дзедавай хаце ўсё роўна няма каму, то надумаўся разабраць яе ды лазню ў сябе на дачы зрабіць…
– А божачкі! – міжволі ўсклікнула Адэля. – Хата, як званочак, а ты з яе – лазню?..
– А што, лепей будзе, калі пад бульдозер пойдзе? Ці чырвонага пеўня які падшыванец ці бамжара падпусціць? Хоць такая памяць застанецца… Пакой адпачынку пры лазні зраблю, расстаўлю рэчы, што Федзька прапіць не паспеў: бабуліну самапрадку, ходзікі, з якіх я некалі малым зязюльку выкалупаў, каб паглядзець, дзе яе гняздечка, дзедаў партсігар трафейны… Я паглядзеў: на гарышчы яшчэ шмат чаго засталося. Фотаздымкі ў рамачках развешу – яны таксама Федзьку не спатрэбіліся. Мару: папарыўшыся, сядзем з дзецьмі піць гарбату з мятай, як баба Ніна некалі запарвала, і я раскажу ім пра прадзедаў, пра сваё дзяцінства, што ў гэтай хаце прайшло, – дзяліўся Сяргей, не заўважаючы, што суседка слухае яго не вельмі прыязна.
– А яблыньку куды? Лазню паліць? – кіўнула Адэля на дрэва, ля якога ляжала бензапіла. – Яе дзед пасадзіў, як ты нарадзіўся… Ох, якія смачныя антонаўкі на гэтай яблыньцы растуць! Я пазалетась цэлую дзежку наквасіла, усю зімачку ела – лепей за свежыя. І сёлета яна цвіла – як нявеста! Нібы прадчувала, што ў апошні раз… А грушку вунь тую, бэру, дзед пасадзіў, калі ў Віцькі першая дачушка нарадзілася… Таксама зрэжаш?
– Цётка Адэля, не рвіце вы мне сэрца на шматкі! – адвярнуўся Сяржук, каб схаваць павільгатнелыя вочы. – Вось скажыце, калі ведаеце: што мне рабіць, га? Работу, сям’ю кінуць ды вярнуцца сюды?
– Чаму ж вашы дзеці не засталіся ў вёсцы? – ад абароны мужчына перайшоў у наступ. – Хай прыязджаюць – я бясплатна аддам гэтую хату, толькі б хто жыццё ў яе ўдыхнуў…
– Ды не, дзеткі, я нічога… Рабі, што надумаўся, – змяніла тон Адэля. – Хату проста шкада, вёску. Жылі людцы, будаваліся, рупіліся, сады садзілі, дзяцей нараджалі. А цяпер во нікому нічога не трэба. Антонава селішча ўжо закапалі, Пятра Аўдоцінага, дзеда Рыгорчыка – таксама. Мяшанку пасеялі. Нібы і не жылі тут людзі, не гаравалі і не радаваліся. Прахам усё пайшло, – затрымцеў у Адэлі старэчы голас. Але стрымалася, не заплакала.
– Ты не слухай, унучак, мяне, старую ды дурную. То ўва мне жаль гаворыць, што вёскі нашай хутка зусім не стане. Ты перавозь дзедаву хату, хоць што з яе зрабі. Хай нейкая памяць застанецца…
І Адэля змяніла тэму:
– Даўно цябе не бачыла… І нікога з вашых… Раскажы, дзе ты цяпер? Як маці? Бацька ж, чула, памёр?
– Прысядзьце, калі не спяшаецеся, пагамонім. Я вам пра сябе раскажу, а вы мне – вясковыя навіны. Чакайце, пасцялю што-небудзь, каб ямчэй было…
Мужчына хуценька зладзіў са старой ватоўкі на пяньку ад толькі што паваленай вярбы мяккае крэсла для Адэлі, і яна ўселася, абапёршыся на кіёк, задаволена пакрэктваючы. Сам прысеў на ствол, дастаў з кішэні цыгарэты, закурыў.
– Я ў горадзе працую. Кватэру маю, дачу пабудаваў. Жонка, двое дзяцей, сын і дачка, амаль дарослыя ўжо, студэнты, – стаў расказваць сямейныя навіны. – Бацька тры гады таму памёр ад цырозу печані. Маці, як яго не стала, аджыла, хоць і грэх так казаць. Гарод садзіць, у нядзелю ў царкву ходзіць. Не паверыце: ажно з твару пасвятлела. Адняў ён у яе здароўя… Але ўсё роўна да смерці даглядзела.
– Людзі пераказвалі, што хоць жыў Грышка, як бомж, бутэлькі збіраў, а пахавалі яго, як начальніка...
– Не дзеля яго, – махнуў рукой Сяржук. – Была б мая воля, то і на пахаванне не пайшоў бы. Як успомню наша напаўгалоднае дзяцінства ды матчыны слёзы… Але маці прасіла: забудзься, сынок, даруй, які ні ёсць, але ж бацька, жыццё табе даў. Не забыўся і не дараваў, але пахаваў па-людску…
– Так, дзеткі, Бог наказваў дараваць крыўды, – заківала галавой Адэля.
І стала распытваць далей:
– А пра Віцьку з Федзькам ці чуваць што?
– Віктар змоладу дзецьмі абсыпаўся, – стаў расказваць Сяргей пра бацькавых братоў. – Цяпер унукаў, здаецца, пятнаццаць ці больш мае, я нават не памятаю, колькі і як каго завуць. Адзін пад адным, як гарох у стручку. Папівае, як заўсёды. Але жонка ў яго цягавітая, жывуць у доме, што калгас ёй, як пайшла на ферму працаваць, выдзеліў.
– А Федзя зусім збадзяўся, – прадоўжыў Сяргей. – Ды вы ж і самі тое добра ведаеце, на вашых вачах усё адбывалася. Калі жонка, якую прывёз з арміі, кінула яго ды вярнулася да бацькоў, яшчэ колькі разоў спрабаваў у прымы прыняцца – то да адной, то да другой. Але калі да работы рукі не ляжаць, толькі чарку добра куляюць, то каму такі мужык трэба? А яшчэ і прыхапіць тое, што дрэнна ляжыць, ахвочы. Гналі адусюль. Пакуль бабуля жывая была, то карміла яго са сваёй пенсіі, шкадавала. А як яе не стала, то ўсё з хаты прадаў ды пайшоў бамжаваць. Зімой недзе ногі прымарозіў, пачалася гангрэна. Аднялі да калена. Цяпер у сацыяльным прытулку качаецца…
– Такія вось справы, – затушыўшы цыгарэту, сказаў Сяргей. – Нікому гэтая хата не патрэбна. Думаў, хто з Віктаравых дзяцей ці ўнукаў захоча тут жыць. Ды дзе там: усе гарадскія! Зрэшты, тут пасля Федзькавага гаспадарання трэба рукі прылажыць ды нямала грошай укласці, каб яна для жытла стала прыдатнай, – закончыў мужчына свой невясёлы расповед.
Сяргей звярнуўся да Адэлі:
– А ў вёсцы што новага?
– Ды што тут можа быць новага? – махнула старая рукой. – Дажываем… Толькі і навіна, як каго на могілкі павязуць… Тры хаты на вёсцы засталося – ці паверыш? Мая, Хутаранкі ды Ігната з Ігнаціхай. І ўсе ўжо «ездзяць» на такіх во конях, як я, – паказала яна кіёк. – Мы цяпер таксама гарадскія: хлеб, каўбасы ды малако аўталаўка раз на тыдзень прывозіць, у падворку толькі каты капошацца. Ігнаціха яшчэ курэй трымае, а я ўжо звяла: за імі таксама догляд патрэбен. А некалі ж – ці памятаеш? – тры статкі кароў з вёскі на пашу выганялі. За пракос травы біцца кідаліся. А цяпер нішто нікому не трэба...
– Памятаю, чаму ж не, – усміхнуўся мужчына. – Даліся мне ў знакі тыя каровы. Як прыйдзе чарга пасвіць, то пугу ў рукі – і наперад. І ўзлескі абкошваць дзед заўсёды з сабой браў. Ён мяне і касіць, і араць, і дровы сячы навучыў. Цяпер дзякую, а тады злаваўся: хлопцы на рэчку ці ў мячык пагуляць, а мне – то касіць, то сушыць, то копы складваць. На дзве каровы ды на каня трэба ж было сена назапасіць…
– Ты малайчына, працавітым рос, паслухмяным, – паважліва кіўнула Адэля. – Не ў бацьку ўдаўся – у дзеда.
– А бацька ў каго ўдаўся? – хмыкнуў Сяргей. – І дзед, і баба да работы агню мелі, маладыя за імі ўгнацца не маглі. А сыны як на падбор: адзін лодар, другі лайдак, а трэці недалэнга. І як такое магло стацца, га? Скажыце, цётка Адэля?
– Хто ж яго, дзеткі, ведае… Я дык сваім дурным розумам так думаю: гэта з-за таго, што твае дзед з бабай з Богам спрачацца надумалі, – загадкава прамовіла старая.
– Як гэта? – здзіўлена паглядзеў на жанчыну Сяргей. – Яны ніколі супраць Бога не ішлі. У царкву не хадзілі, гэта праўда, – ды хто тады хадзіў? Але ўсе мы хрышчаныя – і дзеці, і ўнукі. Помню, мне ў святы ніколі працаваць не дазвалялі і самі нічога не рабілі. Хіба што сена сушыць ці бульбу капаць, тут ужо святога дня не глядзелі, бо як задажджыць, то не ўратуеш. Не, яны Бога шанавалі…
– Так-то яно так. Ды не ўсё так… – яшчэ больш напусціла туману Адэля.
– Ну кажыце ўжо, што за душой трымаеце, – папрасіў Сяргей.
– Ну добра, раскажу, чаго, мусіць, не ведаеш – даўно тое было. І бацька твой, пэўна ж, не ведаў, і Віцька з Федзькам.
– Слухай сюды, – паправіла хусцінку Адэля і стала расказваць…
– Баба Ніна твая – не першая дзедава жонка. І ён у яе не першы.
– Няўжо? Ніколі такога не чуў… Яны ж душа ў душу жылі.
– Мікалай яшчэ да вайны на Нінку заглядваўся, – не зважаючы на здзіўленае пытанне мужчыны, працягвала старая. – Ды хто на яе не заглядваўся? Дзеўка – агонь: бойкая, языкастая, нахабнага рукаблуда адбрые так, што той дзясятаму закажа да яе падыходзіць. А ўжо што работніца – не знойдзеш другой такой ні ў хаце, ні ў полі, ні ў лесе. I прыгажуня да таго ж. Ды вайна пачалася. Міколу на фронт забралі. З вайны твой дзед вярнуўся з рукой прастрэленай, не гнулася ў локці. Здавалася б, што за бяда: жывы, рукі- ногі цэлыя – не кожнаму такое шчасце. А ён, мусіць, пасаромеўся да Нінкі сватацца, думаў, што прагоніць яго, калеку, ды яшчэ і насмяецца… Узяў рыжанькую ціхмяную Марыську з суседняга сяла. Маці яго набожная была, сказала, каб у царкве вянчаліся – Мікола паслухаўся. А праз колькі часу і Ніна замуж за Мікіту-гарманіста пайшла, таксама пад вянец сталі. Ёй мужык лайдакаваты трапіўся, толькі і ўмеў, што на гармоніку наярваць ды брыдкія прыпеўкі складаць. Ды яна ўжо стараватай дзеўкай была, а замуж, дзетак, як і ўсім, хацелася… За каго пасля вайны было ісці? За першага, хто папытае… Мусіць, чакала, што твой дзед возьме, а той не асмеліўся. А Мікіта не збаяўся, прылабуніўся…
– Мо, з год пажылі яны, дзяцей ні ў адных, ні ў другіх не было, – працягвала Адэля. – І вось неяк цягну я ношку травы з-пад лесу, змарылася, прыпынілася пад гэтай вярбой, – кіўнула на павалены ствол, – дух перавесці. А яны пад тым вунь дубам, – паказала яна кійком на магутнае разгалістае дрэва, – сядзелі, чаркавалі. Пэўна ж, Мікола пляшку прынёс, бо ў Мікіты гарэлка ў хаце не трымалася. Мяне не заўважылі, а я не стала аказвацца, каб гамонку іх не перабіваць. То міжволі ўсё чысценька чула, да апошняга слоўца.
Пераказваючы размову пад дубам, Адэля так праўдзіва капіравала словы і інтанацыі дзеда, што Сяргей міжволі ўсміхнуўся: такая артыстка прападае!
– Мікола здаля зайшоў. «Харошая, – кажа, – у цябе, Мiкiтa, жонка. Хвілінкі не пасядзіць, усё нешта рупіцца, стараецца.» А той у адказ: «А мне дык твая Марыська больш падабаецца. Што тая котка ласкавая: так i трэцца ля боку, вуркоча... А мая што кабыліца неаб'езджаная: не ўбрыкне, дык укусіць.» «Што праўда, то праўда – якраз як котка, – пагаджаецца Мікола. – Сама на сонцы грэецца, а гарод лебядой зарастае.» «Ды халера з тым агародам, – смяецца Мікіта. – Абы жонка ласкавай была, да сэрца прытуліла ды ў ложку не кабенілася». Словам, дагаварыліся яны да таго, каб жонкамі памяняцца. Ці чуў ты такое? У царкве венчаныя, Богу клятву даўшы… Нібыта кашэль картоплі ці мех збожжа адзін аднаму аддалі… Што Ніна з Марысяй ім на тое сказалі, маніць не буду – не чула. Але неўзабаве Мікола запрог каня і адвёз жонку ў Мікітаву лядашчую хаціну, а адтуль забраў Ніну з яе скрыняй, поўнай самакатных посцілак ды ручнікоў.
– Ага, маці і сёння ложкі засцілае бабулінымі дыванамі, – радасна перабіў Адэлю Сяргей. – І я сабе адзін узяў на памяць. І скрыню тую добра памятаю, я там хавацца ў дзяцінстве любіў.
– Я ж кажу: майстрыха Нінка была. І сабе, і дзецям ды ўнукам на ўсё жыццё напрала ды наткала, – паважліва заківала Адэля.
– А далей што было? – пацікавіўся Сяргей.
Старая прадоўжыла:
– Мікіта з Марысяй доўга ў сяле не затрымаліся, падаліся ў горад. Казалі, што ён распіўся, п'яны ўлез у нейкую бойку, трапіў у турму. А Марыся тым часам за другога замуж пайшла. Ды i там жыццё не заладзілася. Потым трэцяга, чацвёртага сабе знайшла… Словам, збадзялася маладзіца. Абое прапалі…
– А Ніна з Міколам хораша, дружна жылі, – змяніла інтанацыю Адэля. – Усім на зайздрасць. Вясковыя маладзіцы ці не штодня тыцкалі сваім мужыкам: «Мікола, як з работы вяртаецца, заўсёды на поле да Нінкі сваей забяжыць, кош цяжкі паднясе. А ты?» А яны ў адказ: «А ты бачыла, як Нінка яго ў хаце страчае? Усё кідае, нават дзіця ў калысцы, i хутчэй да печы: баршчу налье ды яшчэ й падзьмухае, каб скарэй прастыў. I скібачку маслам намажа».
– Што праўда, то праўда, – усміхнуўся Сяргей. – Да старасці так было…
– Добра жылі: хату новую збудавалі, поўны хлеў жывёлы трымалі. Усё новае, моднае ў іх першых з’яўлялася: шафа паліраваная, ложкі драўляныя, халадзільнік, тэлевізар. І дзеткі адно за адным нарадзіліся – трое сыноў. Ды вось жа дзіва: ніводзін не ўдаўся нi ў чарнявую прыгажуню-маці, нi ў рудаватага каржакаватага бацьку. Усе трое бялявыя, вёрткія, зухаватыя, з падвешаным языком. Дзіва дый годзе: Міколавы сыны ў Мiкiтy ўдаліся і тварам, і норавам. Нi ў вучобу, нi ў работу хлопцы не ўлягалі. Загадае маці што зрабіць, дык яны да таго часу будуць сварыцца, чыя сёння чарга, што яна плюне ды сама зробіць – хутчэй i лаўчэй. Павырасталі – і ніводзін чалавекам не стаў, усе лабібуды. Вось і дзівуюцца людзі: як у Міколы з Нінай маглі нарадзіцца Мікітавы дзеці? А я кажу: не трэба Бога падманваць, супраць яго волі ісці…
– Добра, Сярожка, што хоць на табе Гасподзь адпусціўся, у цябе ўклаў дзедаву натуру, – скончыла расповед Адэля. – І тварам ты ў яго ўдаўся, і розумам, і душою. А то зусім прапала б Міколава племя… Дай Бог табе здароўя. І дзетак разумных… Пайду я…
– А яблынькі ўсё ж шкада… І хаты, – уздыхнула старая. – Ды што ж… Не перайначыш… Як ёсць…
Адэля, крэкчучы, узнялася з пянька і цяжка патупала да свайго панадворка.
Тэпаючы па хаце, абіраючы бульбу, корпаючыся ў гародзе, яна ўсё прыслухоўвалася: ці не завуркоча зноў бензапіла ў суседскім двары. Але было ціха.
Неўзабаве іншыя гукі прымусілі старую выйсці на ганак: нехта з сілай дзёр цвікі з дрэва. Выйшла за веснічкі паглядзець: Сяргей аддзіраў дошкі, якімі былі забіты вокны Міколавай хаты.
А надвячоркам і сам ён зайшоў у хату:
– Цётачка Адэля, мо, солі пазычыце? Бульбу спёк на вогнішчы, але без солі не такая смачная, як была ў дзяцінстве. І яшчэ хацеў спытаць. Мо, у вас радно якое ёсць старое? Намерыўся пераначаваць тут…
На запытальны позірк старой адказаў:
– Перадумаў я разбіраць дзедаву хату. І яблыньку зразаць не стану – хай расце. Збірайце, калі трэба, яблыкі, квасьце – мо, і мяне калі пачастуеце. А я, пакуль у адпачынку, абуладкую селішча, на што часу і грошай хопіць. Дача дзецям хай застаецца, будуць смажыць там шашлыкі з сябрамі. А я тут, на дзедавых сцежках... Так хораша мне сёння дыхалася, думалася, успаміналася, бы Хрыстос босымі ножкамі па душы пратупаў. Як у дзяцінства вярнуўся… Падумаў: хай будзе месца, дзе можна пабыць сам-насам. Дзякуй, цётка Адэля, што дапамаглі мне…
– Авохці дзеткі, а што ж я? Я ж нічога… Во, бяры посцілку! І падушку зараз вынесу… Калі што яшчэ спатрэбіцца, то заходзь проста, па-суседску, не саромейся!
…Шчаслівая, Адэля назірала, як сонца, перш чым схавацца за гарызонтам, пусціла агеньчык у вызваленыя з драўлянага палону шыбіны Міколавай хаты.
Пажыве яшчэ трохі вёска!
