Сталинград – Смоленск – Минск – Кёнигсберг: фронтовые дороги красноармейца Гришкина

12:00 / 09.05.2025

Неяк дачка ветэрана Вялікай Айчыннай вайны Марыя Волчак убачыла па тэлевізары перадачу, дзе расказвалі пра штурм Кёнігсберга. У яе аж сэрца ёкнула: мой жа тата таксама там быў. Жанчына вырашыла патэлефанаваць у ваенкамат, маўляў, магу расказаць пра бацьку. І хутка Марыя Васільеўна разам з карэспандэнтам «раёнкі» пераглядвала сямейныя фотаздымкі, прыгадваючы жыццёвы шлях ветэрана вайны, колішняга старшыні палушскага калгаса «Перамога» Васіля Міхайлавіча Грышкіна.

Расказваюць здымкі

Не толькі ваенны шлях чырвонаармейца, яго саслужыўцаў, а нават радасць і смутак байца можна прасачыць па невялікіх ёмкіх нататках на здымках ваенных часоў.

Пачынаецца вайсковая фотагісторыя за пару месяцаў да Вялікай Айчыннай. Тэрміновую службу Грышкін праходзіў ва Украіне, пра што сведчыць подпіс на першай картцы: «Город Бердичев. 1-й месяц в рядах РККА. Май 1941 года».

З пачаткам вайны Грышкін трапіў на фронт. Як сведчаць дакументы, Васіль служыў у 1480-м зенітным артылерыйскім палку супрацьпаветранай абароны, пазней – у 1553-м аэрадромным палку супрацьпаветранай абароны.

Васіль быў удзельнікам адной з самых крывавых бітваў супраць арміі вермахта – пра тое сведчыць і ўказ аб ўзнагароджанні ад 22.12.1942 года за гераічную абарону горада Сталінграда. У тых баях абарвалася жыццё яго сябра. «Задушевный товарищ Кухарук погиб в боях под Сталинградом от снайперской пули» – шмат здымкаў аднапалчан захоўвае альбом ветэрана.

«Из-под Сталинграда на Смоленщину. 1943. Декабрь» – полк, у якім ваяваў малодшы сяржант Грышкін, ужо ішоў да так званых заходніх варотаў Савецкага Саюза. Хоць землі Смаленшчыны ўжо былі вызвалены ад нямецка-фашысцкіх акупантаў, але яшчэ больш за год яны заставаліся прыфрантавым шчытом краіны.

Летам 1944 года шлях чырвонаармейца пралягае паўз тэрыторыю Беларусі: ён удзельнічае ў вызваленні сталіцы нашай краіны. На чарговым фота чытаем «На долгую и незабываемую память другу по заправке машины Гришкину Васе <…> Сфотографировано в дни сражения и освобождения г. Минска».

Дарэчы, за тыя баі ветэран удастоены медаля «За баявыя заслугі». З загада 1480-га зенітнага артылерыйскага палка рэзерву галоўнага камандавання ад 08.08.1944 г.: «[узнагароджваю] кладаўшчыка ГЗМ 500 асобнага зенітна-артылерыйскага дывізіёна РГК чырвонаармейца Грышкіна Васіля Міхайлавіча за тое, што ён у перыяд наступлення нашых войскаў з 23 чэрвеня 1944 года ў любых умовах дастаўляў ГЗМ для часці, без чаго немагчыма выкананне баявой задачы». У тым жа дакуменце зазначана, што баец не проста добра выконвае службовыя абавязкі, ён тэхнічна дасведчаны і адказны: увесь вольны час аддае рамонту і ўзнаўленню аўтатрактарнага парку.

І побач яшчэ адна картка тых ліпеньскіх дзён: паркавы ўзвод, у якім служыў наш баец: «Савицкий. Химчан. Кирута. Кухлеев. Яловенко. Болдин. Вовчак. Запорожцев. Ольхов. Швейкин. Коннов. Пилюгин. Тищинко. Гришкин. Весь парквзвод. Отечественная война. Город Минск. 7/1944 года. Все друзья».

З Беларусі часць Грышкіна трымае курс на Захад – праз Літву. «г. Вильно. Лето, 1944 год. Отечественная война. Отпуск. 500 О.З.А.Д. РГК», «г. Каунас. (Слева направо) Капитан Фурфур, Гришкин к-ц, ст. сержант Химчан, тех. лейтенант Фатеев, ст. лейтенант Андр…» – пазначае на здымках салдат.

Перамогу Грышкін сустрэў на тэрыторыі сучаснай Польшчы (тады – Усходняй Прусіі): «На память лучшему другу Василию от Химчана. 5.5.45 года. Восточная Пруссия, г. Вормдит». І заставаліся на тых землях як минимум да канца верасня 1945-га: «На память лучшему другу Васи от Болдина А.Я.. Вася, вспоминай меня порой, если я этого стою. В. Пруссия. 1945 19-9».

Усё жыццё Васіль Міхайлавіч помніў баявых таварышаў, з якімі ішоў доўгім, поўным небяспек шляхам ад Сталінграда да Кёнігсберга.

Помняць родныя

– Тата нарадзіўся 4 красавіка 1921 года ў Расіі: с. Сякірына Скопінскага раёна – гэта на Разаншчыне, – расказвае Марыя Волчак. – Пасля заканчэння школы пайшоў па прыкладзе бацькоў працаваць на шахту, а пазней быў прызваны ў армію, дзе яго і заспела Вялікая Айчынная вайна.

– Да слова, маіх бацькоў лёс звёў на Астравеччыне, – з пяшчотай гаворыць дачка ветэрана. – Татава часць рухалася ў 1944 годзе ў заходнім накірунку і праходзіла праз тэрыторыі нашага раёна, і ў в. Палушы ён сустрэўся з маёй мамай.

Тая сустрэча таксама знайшла адлюстраванне ў нататцы на фота байца: «Гені ад Васі. <…>. 15 верасня 1944 года».

Яўгенія Аўдзей так запала ў сэрца чырвонаармейцу, што пасля вайны ён прыехаў да каханай дзяўчыны.

– І маме ён глянуўся, нядзіва: харызматычны, весяльчак, актывіст, – усміхаецца астраўчанка. – Бацькі пажаніліся ў 1946-м. Жылі ў Палушах, я і брат Міша таксама там нарадзіліся. Тата спярша працаваў начальнікам Астравецкага лесаўчастка Смаргонскага леспрамгаса, у 1947-м пераведзены загадчыкам гужавога транспарту на Катлоўскі ўчастак Пастаўскага леспрамгаса.

У 1948 годзе Васіль узначаліў толькі што ўтвораны палушскі калгас «Перамога», а ў 1951-м яго накіроўваюць на вочнае навучанне ў Пінскую сельгасшколу па падрыхтоўцы старшыняў калгасаў па спецыяльнасці «агранамія». Пасля заканчэння былы франтавік ідзе працаваць аграномам у Астравецкую МТС па калгасу «Іскра». А ў 1955 годзе Грышкіны адпраўляюцца на асваенне цаліны.

Праз 2 гады сям’я вяртаецца на Астравеччыну, Васіля прызначаюць намеснікам старшыні па гандлі Астравецкага сельспажыўтаварыства. Пазней ён працуе аграномам у калгасе «Шлях Леніна», на зернескладзе калгаса імя Ламаносава, а ў 1962 годзе ізноў накіроўваецца ў Казахстан – працаваць у саўгасе «Казахстанец».

На той зямлі, у п. Рыбнае, ветэран і знайшоў апошні супачын: пайшоў з жыцця 25 ліпеня 1969 года. Пасля яго смерці жонка вярнулася на Астравеччыну.

Фота з архіва М. ВОЛЧАК.