Пра этапы вызвалення Беларусі і майскія аперацыі расказвае гісторык Аліна Сянюць
18:00 / 21.05.2024
Іосіф Сталін і Клімент Варашылаў
У маі народныя мсціўцы прадоўжылі вызваленчую дзейнасць. 5 мая 1944 партызанская брыгада імя К.Я. Варашылава прарвала варожую блакаду на рубяжы вёсак Вялікае Матырына – Бярэзінец ва Ушацкім раёне і выйшла з акружэння.
17 мая гітлераўцы пачалі карную аперацыю «Марабу» супраць 37-й партызанскай брыгады ім. А.Я. Пархоменкі ў Жыткавіцкім, Ленінскім і Любанскім раёнах. Брыгада выйшла з раёна аперацыі, вораг панёс цяжкія страты.На працягу мая фашысты правялі шэраг карных аперацый на акупаванай тэрыторыі Беларусі. Так, карная экспедыцыя «Рык» праводзілася супраць партызан і мясцовага насельніцтва на мяжы Брэсцкай і Валынскай абласцей 21-25 мая. Тут разгарнуліся баявыя дзеянні паміж партызанскай брыгадай «За Радзіму» імя А.К. Флегантава і часткамі 2-га венгерскага каралеўскага рэзервовага корпуса, 33-м пяхотным палком, 66-м танкавым узводам і іншымі падраздзяленнямі вермахта. У раёне правядзення аперацыі гітлераўцы, як і ўсюды, рабавалі мясцовае насельніцтва, захоплівалі людзей для адпраўкі ў Германію.
25 мая 1944 года пачалася адна з найбуйнейшых карных аперацый нямецка-фашысцкіх захопнікаў пад кодавай назвай «Баклан». Яна праводзілася на тэрыторыі Барысаўскага, Халопеніцкага, Куранецкага, Крупскага, Лагойскага, Плешчаніцкага, Ільянскага, Радашковіцкага, Мінскага, Маладзечанскага, Смалявіцкага, Докшыцкага, Бягомльскага, Лепельскага раёнаў. Яе мэтай было знішчэнне партызанскіх фарміраванняў паміж Лепелем, Докшыцамі і чыгункай Мінск – Орша. Планавалася адціснуць народных мсціўцаў ударамі з усходу і захаду ў раён на поўнач ад возера Палік, а затым усіх, хто трапіў у «кацёл», знішчыць. У планах гітлераўцаў не апошняе месца займаў і захоп насельніцтва.
Жорсткія баі з карнікамі разгарнуліся ў міжрэччы Бярэзіны, Цны, Гайны, галоўным чынам уздоўж чыгункі Зембін--Бягомль. Партызанскія брыгады «Дзядзька Коля», «Жалязняк» і «Беларусь» змаглі даць гітлераўцам годны адпор.
Экспедыцыя «Стракаты дзяцел» праходзіла 24-25 мая ў Крупскім раёне. Для аперацыі па «ачыстцы» лясных масіваў у раёне вёскі Радзіца былі прыцягнуты падраздзяленні вермахта, знішчальная каманда камендатуры і паліцыі, падраздзяленні авіяцыі і супрацьпаветранай абароны. Мерапрыемства праходзіла пад кіраўніцтвам зондэркаманды 7 «Б» з Барысава.
У канцы мая на 3-ці Беларускі фронт быў накіраваны полк «Нармандыя-Нёман» пад камандаваннем маёра П. Пуяда. Гэта 1-шы асобны французскі знішчальны авіяполк, які ўдзельнічаў у Вялікай Айчыннай вайне ў баях на савецка-германскім фронце супраць фашысцкай Германіі. Па дамове паміж урадам СССР і Нацыянальным камітэтам «Свабодная Францыя» ў лістападзе
1942 года ў Савецкі Саюз прыбыў асабовы склад эскадрыллі «Нармандыя» (72 добраахвотнікі, у тым ліку 14 лётчыкаў і 58 авіямеханікаў), названай у гонар асабліва пацярпелай ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў французскай правінцыі Нармандыя.
За 1943-45 гады 148 лётчыкаў авіяпалка «Нармандыя-Нёман» здзейснілі звыш 5-ці тысяч баявых вылетаў, правялі 869 паветраных баёў, збілі каля 280-ці варожых самалётаў і 80 пашкодзілі. Многія лётчыкі ўзнагароджаны ордэнамі і медалямі СССР, а М. Альберу, Ж. Андрэ, М. Лефевру, Р. дэ ла Пуапу прысвоена званне Героя Савецкага Саюза. Полк узнагароджаны ордэнамі Чырвонага Сцяга, Аляксандра Неўскага і чатырма ордэнамі Францыі.
22 і 23 мая ў стаўцы ВГК канчаткова адпрацоўваўся план Беларускай аперацыі. Камандуючы 1-м Беларускім фронтам К.К. Ракасоўскі ўспамінаў:
Канстанцін Ракасоўскі
Уся аперацыя атрымала ўмоўную назву «Баграціён».
31 мая стаўка ВГК накіравала камандуючым войскамі 1-га, 2-га і 3-га Беларускіх і 1-га Прыбалтыйскага франтоў дырэктывы аб падрыхтоўцы і правядзенні беларускай аперацыі.
Аліна СЯНЮЦЬ, Варнянская СШ.
