На выхадныя – у Парыж з'ездзіла Ганна Чакур

09:36 / 28.02.2011
1

Быў час, калі на адной са сцен рэдакцыі мы калекцыяніравалі розныя “крылатыя” выразы, якія дарылі нам нашы сяб-ры і госці. Адным з маіх самых любімых быў: “Не прыкладай столькі намаганняў – усё самае лепшае прыходзіць у наша жыццё само”. Ён усплыў у маёй памяці, як пасля размовы з сястрой я паклала тэлефонную трубку. Люда задала мне толькі адно канкрэтнае пытанне: ці хачу я на ўік-энд з’ездзіць у Парыж?


…Цэлыя суткі напярэдадні вецер пляваўся мокрым снегам. Пад нагамі з’едліва чаўкала непрыемная кашыца, ад суда-кранання з якой боты разбухалі літаральна праз паўхвіліны, і няўтульнасць лютаўскай адлігі прабіралася ў іх нутро без ніякіх перашкод.
Бліжэй да ночы гэты прыродны дыскамфорт толькі ўзмацняецца. Можа, таму, што накладваецца на дыскамфорт душэўны: пералёт самалётам, невядомая краіна, як яшчэ ўспрымуць маю візу французскія пагранічнікі, ці дамо рады без ведання французскай мовы – ляцім жа самастойна, без ніякіх гідаў і запланаваных экскурсій? Гэтыя і дзясяткі іншых пытанняў рояцца ў галаве надакучлівай машкарой, перашкаджаючы заснуць, і застаецца толькі вымушана ўглядацца ў начную цемру дарогі Вільнюс-Каўнас, па якой імчыць нас вяртлявы бусік…
А пятай гадзіне раніцы не бывае ўтульных вакзалаў. Нават калі яны з прыстаўкай “аэра”. Нават калі перад табой на століку стаіць філіжанка добра запаранай кавы, а побач сядзяць родныя людзі: сястра і дзве пляменніцы. Як у пінг-понгу, перакідваемся стараннымі жартамі, але ранішні азноб толькі ўзмацняецца.
За дзве гадзіны да адлёту становімся ў чаргу. На электронныя вагі кожны адлятаючы павінен пакласці ўвесь свой багаж, уключаючы сумачку, фотаапарат і іншыя рэчы. Калі маёмасць пасажыра перавышае дапушчальныя 10 кілаграмаў хоць на 100 грамаў, супрацоўніца аэравакзала ветліва і безапеляцыйна (і як ёй удаецца так гарманічна спалучаць дзве гэтыя супрацьлеглыя якасці?) адпраўляе яго на “разгрузку”. Віхрасты юнак, багаж якога патрапіў у апалу, тут жа рас-крывае свой чамадан на калёсіках і апранае на сябе адразу некалькі швэдраў, а цёплую кашулю павязвае на таліі.
У чарзе перад намі два манахі: старэйшы, для якога падобнае падарожжа відавочна не першае, старанна падбадзёрвае маладога, нявопытнага. Мяркуючы па фартухах, яны – кармяліты. Сумкі ў братоў велізарныя і пустыя. Напэўна ў Па-рыж едуць па дапамогу ад якога-небудзь “Карытаса”.
У мяне лёгкая сумка, але міс… Не, мадмуазэль – ляцім жа ў Францыю. Мадмуазэль Цэрбер адпраўляе мяне ў супраць-леглы бок – паставіць адзнаку ў пашпарце. Штампуюць амаль нягледзячы. Яшчэ раз рэчы на вагі. Добра. Праходзьце. Чарговы прыпынак: асабісты догляд.
Тут працуюць мужчыны. А сама сістэма нагадвае касу супермаркета: на шырокую стужку канвеера кладзеш свае рэ-чы, і табе тут жа падаюць вялікі пластмасавы кошык – распранайся і складай у яго верхнюю вопратку.  Пінжак – такса-ма. І абутак, калі ласка, на стужку… «Madam, you have forgotten watch». Словы знаёмыя, але пакуль я спрабую іх асэнса-ваць, даглядчык выразным жэстам паплясквае сабе па руцэ. Ах, гадзіннік! Канешне-канешне. Цяпер сюды – у брамку? Не звініць? Усё, можна абувацца.
Да адпраўлення яшчэ больш за гадзіну. І мы са Святланай, старэйшай пляменніцай, старанна рэвізуем “Duty free”. У першую чаргу нас цікавяць французскі парфум – трэба ж даведацца цэны, каб там у Парыжы потым не лахануцца – не купіць даражэй. Ды і пырснуцца з пробніка якім-небудзь “Дольчэ Габана” не пашкодзіць.
Вяртаемся ў густым воблаку гучы-шанэле-габанаў. Сястра Люда адмахваецца ад нашых водараў. Тэк-с, здаецца, пера-бор.
А за шкляной сцяной  залы чакання ўжо вымалявалася белая сігара нашага самалёта.
Па праходу паміж крэсламі сноўдаюць сцюардэсы – “надёжные, как весь гражданский флот”. Ага, прышпіляем рамяні. Цікава, чым гэтыя рамяні могуць дапамагчы, калі наша пасудзіна раптам уздумае выкінуць форталь?
І камандзір карабля, і сцюардэсы, якія, дарэчы, усю дарогу працавалі “карабейнікамі”, спрабуючы рэалізаваць (за грошы) сандвічы, напоі, зноў жа французскі парфум і нават латэрэйныя білеты, размаўляюць або па-французску, або па-англійску. Што ж здзіўляцца – самалёт-то французскі. Як раптам  ва ўзмацняльніках на чысцейшай рускай мове без найменшага акцэнту раздаецца: “Кто может разменять 50 евро?” Ага, нашы людзі.
А самалёт ужо на ўзлётнай паласе. Дарогу скрозь ноч яму вызначаюць два рады агнёў. Паскарэнне літаральна ўбівае ў крэсла. Імгненне, яшчэ адно. Мяккі штуршок – і самалёт нарэшце адрываецца ад зямлі…
За высокі клас пілатажу пасажыры аддзячваюць пілотам апладысментамі.
А з вушамі робіцца нешта немагчымае –  нельга пачуць нават уласны голас. Трэск, шум, неверагодны ціск. Размаўляць не варта нават спрабаваць. Застаецца толькі ўладкавацца ў не асабліва камфортным крэсле і заснуць. І ўжо там, на мяжы паміж явай і сном, усплывае ўспамін з  амаль нерэальнага дзяцінства: мы з мамай позна вечарам вяртаемся аднекуль дамоў. І ўбачыўшы ў начным небе агні далёкага самалёта, я, моцна трымаючыся за маміну руку, кажу: “Калі я вырасту вялікая, я таксама палячу на самалёце”.
Мамка! Я – лячу!
…Разбудзіла святло. Пакуль пасажыры драмалі, нарадзілася раніца. Не простая, як кожны дзень, а – там, за воблакамі. Тоўсты слой цяжкіх ад вільготнага снегу хмараў, калі глядзець на яго зверху, падаецца свежаўзараным – увесь у бароз-нах. І над гэтым узнятым нябесным зяблівам самалёт не ляціць, а нерухома вісіць у паветры. І ў адчування гэтай нерухомасці адмоўны прысмак...
Тое, што мы пачалі апускацца, першымі адчулі вушы – зноў трэск, шум, незразумелыя разрывы. А потым вочы – са-малёт увайшоў у зону хмараў, скрозь якія неўзабаве праглянула зямля. Сарыентавацца, зрэшты, не паспяваем: рэзкае зніжэнне, гоп – усё, мы  селі. І зноў апладысменты ўдзячных пасажыраў.
Выходзім з “Боінга”, стомленыя бяссоннай ноччу і перажытымі трывогамі, прыціснутыя бясконцай зімой. А ў Францыі… Госпадзі! Ды тут жа сапраўдная вясна!!! Вецер салодкі-салодкі. І пупышкі на дрэвах набраклі – вось-вось праклюнуцца. І “сярожкі” бярозаў – усе ў пылку. І першацвет расцвіў. Няпрошаны салёны камяк падкатвае да горла, і, каб прыхаваць нечаканыя слёзы, прыходзіцца адвярнуцца...
Мытны кантроль? Пашпартна-візавая рэгістрацыя? Я думала так сама. Але ж Еўрасаюз – агульная дзяржава. Мы про-ста выйшлі з самалёта ¬– адразу ў Францыю. Дакладней – у аэрапорт “Бове”. І сталі ў чаргу, каб набыць білет на аўтобус да Парыжа. Перад намі – не менш за 200 чалавек. Які аўтобус у стане ўмясціць такі натоўп?! Ды мы да вечара не дабя-ромся да гэтага Парыжа!...
На асобнай пляцоўцы нас чакала мо з шэсць аўтобусаў. Пасадкай кіраваў спецыяльны чалавек. Запоўніўшы пасажырамі чарговую машыну, ён у пуцёўцы вадзіцеля адзначаў час ад’езду і жадаў добрай дарогі. А потым пачынаў “засяляць” наступны. Натоўп з нашага самалёта ён “размёў” за 15 хвілін. Кінулася ў вочы, што і вадзіцелі, і пасадачны кантролёр у белых кашулях і пад гальштукамі. Але раздумваць над гэтым няма калі – за вокнамі аўтобуса ўжо мільгаціць Францыя.
Паўтарагадзінны шлях патанае ў рэпліках тыпу: “Глянь, што гэта за кусты ў іх расцвілі? І трава на прыгрэве вылез-ла… А там у далечыні шпіль касцёла бачыш? Падобны на кляштар, у якім Канстанцыя з “Трох мушкецёраў” хавала-ся….”
А потым з’явіўся Парыж. І адразу – як пад дых. Нават не ведаю чаму. Мне даводзілася бываць і ў Пецярбургу, і ў Ма-скве, і ў Кіеве, і ў Будапешце, і ў Варшаве, і ў Рызе – ўсюды прыгожа, цудоўна, свае непаўторныя моманты. А тут – як пад дых…
У абрысах невядомых дрэў (можа, платаны?), якімі абсаджаны акраінныя вуліцы Парыжа, чытаецца нейкі трагізм – настолькі рэзкія выгіны ў іх сукоў, а крона за зіму так і не змагла пазбавіцца ад мінулагодняга сухога лісця. І скура (не кара, а менавіта скура) у гэтых дрэў незвычайнагладкая, хваравіта-плямістая – здаецца, дакранешся да яе –  і дрэва за-плача ад болю.
Дамы ўсе прыкладна аднолькавай вышыні, не вышэй пяці паверхаў ¬– і аднолькавага светла-шэрага колеру. Скрозь ка-ваны ажур балконных рашотак выглядае буйства кветкавай зеляніны. У спецыяльных кадках растуць на балконах дрэвы: сосны, пальмы, яшчэ нейкія лісцевыя, але пакуль без лісця.
Субота. 11 гадзін дня. На вуліцах людзей няшмат – галоўным чынам, сабачнікі, якія выгульваюць сваіх гадаванцаў.
У аўтобусаў, што працуюць на маршруце Парыж-аэрапорт “Бове”,  канчатковы прыпынак – яны высажваюць пасажыраў у пачатку горада. І “ад’ё, мадам!”. У бліжэйшай крамцы набываем карту Парыжа. “Нам трэба вось сюды”, – Паўліна, малодшая пляменніца, тыцкае алоўкам у нейкую кропку на карце. Яна ж на той простай выснове, што вывучае французскую мову ў школе, уступае ў перамовы з прахожымі. Паколькі пераважная большасць – гэткія ж турысты, як і мы, справа амаль не зрушваецца з месца. Трэба спусціцца ў падземку – там разгледзімся, вырашаем мы. І, як біблейскія валхвы на зорку, арыентуемся на надпіс “метро”.
А ў французскім метро – 14 ліній. Паспрабуй, разбярыся. Нарэшце мы вызначаемся. Застаецца набыць жэтоны. А дзе прывычныя касы? Замест іх – аўтаматы, у якія трэба кідаць металічныя еўра або разлічвацца пластыкавымі карткамі. Ні першага, ні другога ў нас няма. У разгубленасці мы доўга ідзём па бясконцых падземных калідорах, і нарэшце натыка-емся на турнікеты. Перад імі знаходзім касу. Кошт білета – 1 еўра. Ого!
З безбілетнікамі французы змагаюцца па-свойму. Кожны праход у метро абсталяваны дзвярыма – можаш пралазіць пад металічнай вяртушкай, усё роўна ўпрэшся ў дзверы і бясслаўна вернешся назад. Хаця прыстасоўваюцца – не дур-нейшыя за нас. На нашых вачах дарослы негр прайшоў у метро і прытрымаў за сабой дзверы, а яго маленькі спадарожнік, праслізнуўшы пад металічнай загародкай, прабраўся ўслед за ім без перашкод.
Мы ўваходзім на законнай падставе. І на першым жа павароце нас сустракае… песня. Восем мужчын у цёплых курт-ках і норкавых шапках іграюць хто – на трубе, хто – на акардэоне, адзін – на барабанах. А саліст выводзіць: “Ехал на ярмарку ухарь-купец…” Ага, зноў нашы людзі.
З перасадкай мы нарэшце дабіраемся да сваёй станцыі – “Барб’е-Нешта-там”. Выходзім наверх і слупянеем. Вакол нас – жывая Афрыка. Твары чорныя, карычневыя, сінія… Галдзёж. Блашыны рынак. Нехта спрабуе ўсучыць нам цыгарэты, іншы ледзь не сілай упіхвае нейкія лісткі з надрукаваным тэкстам.  Побач кампанія на павышаных танах высвятляе адносіны…
З цяжкасцю (і не без апасення) праціскваемся скрозь чорны натоўп. “Вось так Еўропа разлічваецца за нежаданне самім чысціць свае туалеты”, – кажа Люда.
Зарэзерваваны ў гатэлі нумар аказваецца хоць і невялічкім (шукалі ж танны варыянт), але ўтульным пакойчыкам на трэцім паверсе з усімі неабходнымі зручнасцямі. Кідаем рэчы, наскора перакусваем астравецка-швянчонска-віленскімі прысмакамі і ідзём у горад.
Парыж!
Ён бярэ ў палон неяк адразу. З першага кроку. З першага ўздыху. Звычайны еўрапейскі горад. Немагчымы, неверагод-ны, вар’яцкі горад. Напалову – сон, напалову – ява. З фантастычна-ажурнай архітэктурай. З усімі гэтымі атлантамі-амурамі-карыятыдамі. З трохкутнікамі дамоў, якімі пачынаецца кожнае скрыжаванне. З суцэльнай сеткай кавярняў і кавярнячкаў.
У адну з іх мы заходзім. Што будзем браць да кавы? Ну што тут думаць! Канешне ж, французскія круасаны. Г-м-м… Вось ён, аказваецца, які смак у сапраўдных! Не булачкі – песня. Хаця калі 80 еўрацэнтаў (кошт аднаго круасана)  перам-ножыць па курсу абмену валюты на чатыры… Што ж, нашы гермесаўскія таксама нядрэнныя.
Потым некалькі гадзін мы проста гуляем па горадзе. Ідзём у накірунку Монмартра. Любуемся архітэктурай. Тут я му-шу прызнацца, што здаўна нашу ў сабе адну палымяную страсць: я люблю старыя дзверы. Знаходжу іх у кожным горадзе, дзе даводзіцца пабываць, і здароўкаюся, як з людзьмі – за ручку. У Вільні іх у мяне – цэлае суквецце. А ў Парыжы, аказваецца, што ні дом, то не дзверы, а твор мастацтва. А калі яшчэ паспрабаваць уявіць сабе, хто мог трымацца за іх каваныя ручкі… Бальзак? Мапасан? Прынц Кандэ? А можа, мадам Пампадур ці хто-небудзь з Людовікаў? Гісторыя выглядвае ў Парыжы з кожнай загагулінкі яе неверагоднай архітэктуры.
Зрэшты, не будынкамі адзінымі… Парыжанкі. Жыхаркі сусветнага цэнтра моды. Як жа яны апранаюцца? Аказалася, вельмі па-рознаму. Найчасцей – вельмі звычайна. Гэтак жа, як мы з вамі. З той розніцай, што абыякава ставяцца да пан-чошна-шкарпэтачных вырабаў.
На свае вушы давялося чуць, як у адным з тэлеінтэрв’ю расійскі куцюр’е Зайцаў расказваў, што парыжанкі носяць панчохі нават летам. Летам – не буду казаць, не ведаю. А зімой гэтую дэталь туалета многія з іх чамусьці ігнаруюць. Ідзе па горадзе прыгажуня ў кароценькім натуральным футры і ў туфельках-лодачках. А ногі голыя, сіняватыя ад хола-ду.  Большасць жанчын у штанах абуты таксама на босую нагу. Нават пажылыя. Ну і шатландцы… Хлопцаў у кілтах (у кароткіх, вышэй калена клятчастых спадніцах у складкі) суботнім надвячоркам мы спаткалі чамусьці нямала. На нагах чаравікі  і гольфы, з-пад спадніц пры хадзьбе выглядаюць голыя сцёгны. Кажуць, сапраўдныя шатландцы пад кілтамі не прызнаюць нават ніжняй бялізны. Цікава, а калі ўздымецца вецер?...
Калі Парыж пачынае запальваць агні, мы спускаемся ў метро і едзем у цэнтр. Мы даспелі да знаёмства з самымі-самымі мясцінамі горада.
Ідзём наўзгад. Прыходзім да сабора святога Себасцьяна. Велічны храм. Класічная готыка. Люда ў захапленні ад вітражоў – ад іх дасканалай выпісанасці. Мяне больш уражваюць фрэскі – цьмяныя, напалову сцёртыя, вельмі старыя. Кідаем у скарбонку еўрык і запальваем свечку – сёння там, у Вільні (хоць гэта нагода наўрад ці мае прывязанасць да месца) 40 дзён з дня трагічнай смерці нашай сяброўкі…
А вуліцы ўжо поўняцца народам – бліжэй да ночы парыжане пакідаюць свае дамы. Сядзяць у кавярнях, гуляюць па горадзе, катаюцца на параходзінах  па асветленай Сене. Сена – рака нервовая. Уражанне: быццам яе плынь кідаецца ва ўсіх накірунках адразу. Можа, таму, што з абодвух бакоў наглуха закавана ў бетон? А можа, ад захаплення прыгажосцю незлічоных мастоў, што навісаюць над ёй святочнымі гірляндамі...
Якраз на адным з іх нас даганяе СМС-ка ад сябра з Клюшчан: “Эй вы там, у Парыжы! Плюньце ад мяне ў Сену”. Ка-нешне, сімвалічна, але ўсё ж плюём – сяброў трэба паважаць.
Ідзём далей і прыходзім… Божа мой! Ды гэта ж сабор Парыжскай Божай Маці.
Дакладней, яго мы спачатку чуем: пявучая пераклічка званоў нябачнага храма заклікае вернікаў на вячэрнюю літургію. Ідзём у накірунку яе мелодыі – і выходзім да Жытла Парыжскай Дзевы Марыі.
…Яго і будынкам назваць цяжка. Апагей архітэктурнага ажуру. Уражанне не проста лёгкасці – палёту, да якога даўно паспелі прывыкнуць святыя з ягонага франтона. А вунь – той балкон, па якому прабягалі лёгкія ножкі Эсмеральды, – яго цёмныя закуткі яшчэ памятаюць шаленства страсці няшчаснага званара Квазімоды...
Чамусьці мне ўяўлялася, што Сабор Парыжскай Божай Маці – музей. А насамрэч гэта дзеючы каталіцкі касцёл, у якім толькі што распачалася імша. Вядома, па-французску. Але ж ход літургіі нязменны – і ў Астраўцы, і ў Парыжы. Таму мы ціхенька прысядаем.
Людзей на службе шмат, але анфілада лавак моцна выцягнутага ў даўжыню храма занята прыкладна напалову – гэта тыя, хто прыйшоў памаліцца. А густы натоўп па перыметру сцен – турысты. Зачараваныя велічнасцю сабора і адначасо-ва расчараваныя забаронай фатаграфаваць у ім. Час ад часу то ў адным, то ў другім баку храма фотаўспышка ўсё ж бліскае, але ля незадачлівага фатографа адразу ж, як з-пад зямлі, з’яўляецца касцельны служка…
Але што гэта я – прыйшла на імшу разглядацца?! Тым больш, што перад алтаром ужо пачынаецца абрад “паднясення”. Што ў гэты час гаворыць наш ксёндз?  “…Ламаў і раздаваў сваім вучням, кажучы: “Бярыце і ешце – гэта Цела Маё, якое будзе выдана дзеля адкуплення…” Але сярод вернікаў шмат чорнаскурых людзей! Асіміляваліся… Прынялі хрысціянства… Забыліся пра сваё паганства… Ці яны мусульмане?.. Ох, Божачка! Даруй мне пустыя думкі! Дапамажы засяродзіцца на святой імшы…
Божачка дапамагае – і мне нарэшце ўдаецца заглыбіцца ў дзейства. І калі надыходзіць час агульнага “Ойча наш”, я разам з усімі падымаю рукі ўверх і ціхенька шапчу малітву па-беларуску.  А праз некалькі хвілін гэтыя ж рукі – чорныя, белыя, жоўтыя – у жаданні перадаць знак супакою пацягнуцца да мяне. І мае далоні раскрыюцца ім насустрач.
Гэтыя поціскі рук абсалютна чужых людзей… Не, людзей самых родных – землякоў па планеце! Яны нейкім чынам ачышчаюць, змываюць з мяне непатрэбнае, непрыгожае, злое… І са словамі “Айцец нябесны! Прабач мне мае правіны, як я прабачаю маім вінаватым” я ўліваюся ў адну з ручаінак, што цякуць у накірунку да святароў. Камунію ў Саборы Парыжскай Божай Маці святары кладуць табе ў далоні, і да ўласных вуснаў Божае Цела ты падносіш сам…
Імша закончылася. І пастары, развітаўшыся з Богам і паствай, сыходзяць. А эпіцэнтрам храма раптам становяцца хоры – магутнейшыя гукі аргана на аскепкі разбіваюць шматвяковую цішыню, настоеную на мільярдах людскіх “даруй” і “дапамажы”. Гэта арганіст, якога больш не стрымліваюць строгія межы літургійнага дзейства, дзякуе Богу неверагоднай сілы акордамі незнаёмай мелодыі.


А на плошчы перад Палацам правасуддзя (ён фігуруе амаль у кожным французскім дэтэктыве) пеняцца фан-таны. Круцяцца бліскучыя ад лаку конікі дзіцячай каруселі. І на адкрытым катку выпісваюць крохкія крэндзелі аматары штучнага лёду.
На вуліцах цесна ад гуляючых – уліваемся ў іх натоўп і проста няспешна брыдзём – упітваючы, удыхваючы, ната-ляючыся. Калі ўражанні і стома дасягаюць кульмінацыі, мы вырашаем перадыхнуць у кавярні. І не паспяваем толкам прыпыніцца ля ўваходу ў першую ж стрэчную, як з яе дзвярэй выскоквае афіцыянт: “Сіль ву пле, мадам!”…
Забягаючы наперад… У якую б кавярню мы ні заходзілі ў далейшым, там працавалі адны мужчыны – і афіцыянтамі, і паварамі, і бармэнамі. У адным толькі рэстаранчыку нас абслугоўвала сярэдніх гадоў жанчына – вельмі хутка высветлілася, што яна азербайджанка, якая выйшла замуж за француза…
У мяккія фатэлі кавярні мы літаральна правальваемся. Прыгажун гарсон прапаноўвае меню. Гартаем. Кітайская гра-мата. Мне – каву капучына. І мне. А мне – бакал піва.
Каву прыносяць у паўлітровай філіжанцы. Смачная, канешне, але не ў такіх жа аб’ёмах! Дапіваем з цяжкасцю. Раху-нак, калі ласка. Ого! За кожнае капучына – па 8 еўра! А за бакал піва –9,5! Ды за такія грошы ў астравецкай  “Вясёлцы” цэлы вечар прасядзець можна – з двума “гарачымі”.
Дробных еўрыкаў не хапае – кладу ў кніжачку з рахункам пяцідзесяціеўравую банкноту. Гарсон падае здачу ў спо-дачку. Старанна пералічваю непрывычныя паперкі – усё правільна. “Трэба даць “на чай”, – шэптам падказвае мне Люда. А чаму, уласна кажучы, шэптам? Мы ў такой сітуацыі, што можам дазволіць сабе ў поўны голас выказваць свае нават самыя парадаксальныя думкі, – парырую я і каралеўскім жэстам кладу на сподачак 50 цэнтаў. Ад маёй “шчодрасці” гар-сон на імгненне слупянее, але прафесійная выпраўка сказваецца: “Мерсі… Боку”, -- з яўна празмернай удзячнасцю афіцыянт забірае цэнты разам са сподачкам і рэціруецца.
Ужо на вуліцы чырвоная ад сораму сястра тлумачыць мне: агульнапрынятае правіла “добрага тону” – даваць “на чай” 10 працэнтаў ад кошту заказу. Значыць, я павінна была заплаціць яму ажно 3 еўра? Мала, што за кубак кавы прыйшлося аддаць 32 тысячы беларускіх рублікаў, дык яшчэ і на чай трэба было пакласці 12 тысяч? Ну ўжо не! Не дачакаецеся, гарсоны! Я – з Астраўца. У нас – свае тарыфы.


У Луўр мы пайшлі з самай раніцы ў  нядзелю.  Амаль насупраць нашага гатэля на сцяне аднаго з будынкаў вісяць указальнікі: у Луўр, да  Бастыліі, на Монмартр…
З пазначэннем на стрэлках прыкладнага часу, за які з гэтага месца можна дабрацца да ўказанага аб’екта. Да Луўра, калі верыць надпісу, 30 хвілін хадзьбы.
На 31-ай мы вырашаем удакладніць курс руху ў прыгожай мулаткі, якая якраз уладкоўвае на заднім сядзенні свайго шыкоўнага аўтамабіля калыску з немаўлям. Нейкі час яна моўчкі ўзіраецца на Люду, не могучы зразумець яе цвёрдага “Луўр”. Потым дапетрывае: “Ах, Лю-ю-юўр?” Сядае за руль машыны і ўключае навігатар. Механічная цётачка дыктуе ёй дарогу, а мулатачка паўтарае нам яе словы.
На Люду можна прадаваць білеты: яна не разумее ні слова па-французску, але ківае галавой у такт кожнаму слову цёмнаскурай прыгажуні, і ўрэшце адыходзіць ад яе з замілаваннем.
–Чаго гэта ты так пранялася? – пытаемся мы. – Ці ты хоць слова зразумела з яе тлумачэнняў?
–Цярпімей трэба быць, таварышы! – прыўзнятым тонам адказвае сястра. – Генеральны накірунак руху мы зразумелі па ўзмаху яе рукі. Астатняе – справа добрага выхавання. “Беларусо турысто – вобліко морале”. Імідж краіны за мяжой залежыць і ад нас.
Што ж, як сапраўдныя “беларусо турысто”, мы крочым шляхам, абазначаным рукой мулаткі. Хвілін праз 15 сястра не вытрымлівае і звяртаецца да пухленькай негрыцяначкі, першай прадстаўніцы французскай паліцыі, якую нам удалося сустрэць у Парыжы. “Лю-ю-юўр?” – мякка цягнучы літары, перапытвае яна. І ўжо без навігатара паказвае нам дарогу.
Праз пяць хвілін хадзьбы мы натыкаемся на чарговы ўказальнік і разумеем, што да Луўра нам засталося 100 метраў. Што вунь там, за паваротам, казка стане рэчаіснасцю. Мара – явай. Прачытанае ў кнігах, падгледжанае ў шматлікіх аль-бомах увасобіцца ў жыццё. І… сіл ісці далей не стае.
…У кожнай жыццёвай сітуацыі для нас, людзей разумных (і не асабліва!) самае галоўнае – дарога, па якой мы да яе падыходзім (або па якой яе абыходзім?). Дарога ёсць мэта, як кажуць немцы. Ісці, ведаючы накірунак, ужо само па сабе шчасце. У дарозе мы расцём, мяняем скуру і перакананні, сустракаем сяброў і ворагаў, пазнаём свет і саміх сябе, знаходзім грошы, мудрасць, каханне… І трацім усё: на разрыў, па-жывому, з пякельна-невыносным болем або неўпрыкмет – крок за крокам. Патрацім зусім – і толькі тады заўважым.
Усімі фібрамі душы мы гадамі імкнёмся да канечнага пункта нашага шляху, каб перад самымі дзвярыма ў разгубленасці спыніцца. Таму што дараслі да разумення: вось яшчэ крок – і адной марай стане менш. Здавалася б, ну і што?! Здзейсненага затое прыбавіцца!
Але не! З узростам уменне марыць траціцца. Як уменне лятаць у сне. Вось толькі нядаўна мы, з асалодай перакрэсліўшы закон сусветнага цягацення, адрываліся ад зямной цвярдыні і ў абдымках ветру пераможна парылі над светам – і раптам ночы сталі бяскрылымі. І кожны крок соннай рэальнасці пачаў давацца праз сілу…
...Літаральна на парозе Луўра мы паварочваем у супрацьлеглы бок. Любуемся велічнай архітэктурай Нацыянальнага банка і фігурай конніка  перад яго фасадам. Заходзім у касцёл, наўмысна старанна разглядаем яго дэкарацыі. Фатаграфу-ем нейкія загагуліны яго архітэктурнага вырашэння. Пакуль нехта з нас не вытрымлівае: “Ну, усё. Хопіць. Пайшлі ў Луўр”.
Луўр вырашае адпомсціць за прамаруджванне і паварочваецца да нас тыльным бокам. Сустракае з “чорнага ўваходу”. Хаця, калі разабрацца, самыя блізкія людзі трапляюць да нас якраз не праз парадныя дзверы. У парадныя ўваходзяць пачэсныя госці. Пачэсныя, але цалкам чужыя. Свае без цырымоній ідуць праз “чорны ўваход”.
Для тых, хто збіраецца ў Парыж, адкрыю сакрэт (вядома, Полішынэля): кожную першую нядзелю месяца ўваход у Луўр бясплатны. Таму, напэўна, чарга ў шкляную піраміду ў сярэдзіне яго двара ў гэты дзень складаецца з 400-500 чала-век. Але рухаецца яна даволі хутка – ледзь паспяваем вітацца са знакамітасцямі, якія назіраюць за намі з карнізаў пала-ца. Эўклід… Мішэль Мантэнь (Прывітанне! Твае думкі блізкія мне! Я часта перачытваю “Вопыты”…) О! Ваша свет-ласць кардынал Рышэлье! Дробныя рысы, па-лісінаму завостраны твар. Колькі інтрыг сплёў за сваё жыццё гэты чалавек з абсалютна непрыкметнай знешнасцю!...
Праз паўгадзіны мы трапляем у піраміду, а потым праз сістэму эскалатараў – ва ўваходную залу.
Луўр – гэта крэпасць, збудаваная ў ХІІ стагоддзі. Гэта палац, у якім жыло не адно пакаленне французскіх каралёў. Апошнія два стагоддзі Луўр – гэта музей, у якім сабрана больш за 400 тысяч экспанатаў.
…На свеце існуе шмат вялікіх музеяў. Некаторыя з іх, як Траццякоўка і Эрмітаж, знаходзяцца, так бы мовіць, у зоне дасягнення – дабрацца да іх пры жаданні можна было б даўно. Чамусьці мне хацелася ў Луўр. Заўсёды. Калі 12 гадоў назад у мяне з’явіўся інтэрнет, першым сайтам, які я наведала, быў сайт Луўра….
Пахадзіць бы па яго залах хаця б з тыдзень! Паназіраць за гульнёй фарбаў, перахапіць зацікаўлены позірк якой-небудзь вакханкі з сярэдневечнай карціны, угадаць настрой мастака, што пісаў свой партрэт… А ў нас толькі дзень. Я б – у Рэнесанс… Мае спадарожніцы хочуць пабачыць па максімуму.
Старажытны Усход. Цывілізацыя егіпецкіх фараонаў. Цікава, але чамусьці не кранае. А вось зала антычнай скульпту-ры з самага ўваходу бярэ за горла і не адпускае – да самага выхаду. І нават пазней.
Тры тысячы гадоў назад жылі на зямлі правобразы гэтых мрамарных людзей. І да нейкай ступені працягваюць жыць і сёння. У Афіны выраз твару сварлівы – як у гандляркі на рынку. А Венера Мілоская глядзіць на натоўп стомленымі ва-чыма – няпроста 25 стагоддзяў вытрымліваць на ўласным непрыкрытым целе чужыя цікаўныя позіркі. Асабліва калі ў цябе няма нават рук, каб імі хоць зрэдку прыкрыцца…
Ну і пра мужчын… Як пры аказіі не пазласловіць?! У большасці гэтых апалонаў адсутнічае, хм-м, прадмет мужчын-скага гонару – ад былой раскошы засталіся толькі дзіркі. Зразумела, што гэта з-за няўдалай транспарціроўкі і неадпавед-ных умоў захавання. Але ўражанне: дагнала купідонаў помста пакрыўджаных імі жанчын…
І ўсё ж сэрца Луўра без сумнення б’ецца ў бясконцых залах яго жывапісу.
Не верце Грышкаўцу (спектакль “Одновременно”), калі ён расказвае, як доўга шукаў Мону Лізу. Луўр яўна піярыць гэту работу Да Вінчы – па ўсяму музею развешаны ўказальнікі яе месцазнаходжання, дастаткова толькі ісці ў накірунку стрэлак.
Піяр ён і ў Францыі піяр – да “Джаконды” не прабіцца. Адзіная карціна, побач з якой не развешаны іншыя. Адзіная – за спецыяльным куленепрабівальным шклом. Здзівіў адносна невялікі памер знакамітасці.
Цяжка зразумець, чаму свет прысвоіў метку “нумар 1” менавіта Джакондзе. Бязбровай жанчыне з усмешкай швачкі, якая прывыкла трымаць у вуснах шматлікія шпількі. Ёсць у яе твары нешта змяінае – з дзяцінства я пабойвалася гэтай карціны. І Луўр не змяніў нашых з ёй адносінаў.
Кранах, Брэйгель, Рафаэль, Рэмбрандт, Дэлакруа, Давід… Большасць карцін гэтых (і незлічоных іншых!) знакамітых мастакоў даўно вядома па рэпрадукцыях. Толькі адна справа – зносіны  праз кавалак паперы, і зусім іншая – вочы ў во-чы. Ад абсалютна жывой энергетыкі гэтых работ кружыцца галава.
Але галоўнае спатканне яшчэ наперадзе. Сёння я прыйшла на рандэву да Караваджа. Мікеланджала да Караваджа. Эмацыйны да шаленства, напружаны да апошняй грані, рэалістычны да пылу ў аксамітнай сукні ягонай “Гадалкі”. А “Смерць Марыі” – ці не самая цёмная і трагічная карціна Луўра… Нездарма кляштар кармелітанак у свой час адмовіўся ад уласнага  заказу, убачыўшы, што атрымалася ў мастака…
Пра Луўр, нават калі ты пабыў у ім на працягу вартых жалю шасці гадзін, можна расказваць бясконца. І як тут не пашкадаваць, што працуеш не ў мастацкім часопісе?!
Дазволю сабе яшчэ толькі адну рэмарку. Там, у Луўры, прыйшло ўсведамленне: напісаць карціну не тое, што лепшую, а хаця б на адным узроўні з мастакамі таго ж Рэнесансу, сучасным мастаком не пад сілу. Таму і нараджаюцца ўсялякія “сюры”, “рэдзімэйды”, “дрыпінгі” і інш.


Ганна ЧАКУР, фота аўтара.