Смачна и карысна

Мая бабуля заўсёды казала: “Ешце ўлетку і ўвосень як мага больш фруктаў і гародніны, каб назапасіцца вітамінамі на цэлы год”. Канешне, здорава, калі вы атрымаеце гэтыя вітаміны са сваёй ўласнай сядзібы – усё свежанькае, якаснае, натуральнае. Але што рабіць тым, хто не мае дачы ці дома з агародам? Даводзіцца ісці на рынак або ў магазін. Толькі якасць тых прадуктаў часам выклікае сумненне: глянцавыя яблыкі, сакавіцкія маладыя гуркі ды бульба, вінаград з Ізраіля, які выглядае так, нібыта сарваны паўгадзіны назад. І задаеш сабе пытанне: можа, у такіх фруктах і гародніне не больш вітамінаў, чым у хот-догу ці чыпсах? Адказаць на гэтае пытанне не проста. Невядома, чым пакрываюць плады, калі вязуць іх з далёкіх краін, і на якіх “падкормках” іх вырошчваюць. Але некаторыя спосабы праверкі якасці варта ведаць. Сёння мы пойдзем купляць з вамі садавіну і гародніну.

Смачныя вiтамiны

> Капуста

У здаровай капусты лісты павінны быць шчыльнымі і не “жылістымі”, аснова ліста ля храпкі – тонкая. Для таго, каб надоўга захоўваць вільгаць і сакавітасць качана, корань капусты абразаюць бліжэй да лісцяў.
Многія лічаць, што цёмныя кропкі і плямы на гародніне сведчаць пра тое, што іх вырошчвалі без хіміі, але гэта не так. Цёмныя плямы – грыбок, які, хутчэй за ўсё, паражае нітратную гародніну. Дарэчы, капуста без нітратаў цяжэйшая за капусту, “напіханую” шкоднымі ўгнаеннямі.

> Памідоры

Разрэжце памідор папалам – калі ёсць белая мякаць і белыя пражылкі – значыць, у ім шмат нітратаў. Калі ж памідор ярка-чырвоны знутры і звонку – можаце смела рабіць пакупку. Таматы трэба выбіраць з тонкай лупінай, тоўстая “браня” зноў-такі сведчыць аб павышаным ўтрыманні нітратаў. У свежых памідораў прыемны водар.
Памылкова лічыць, што гроначка – гарантыя якасці. Памідорная галінка – не прыкмета свежасці, а прынада для пакупнікоў. Пладаножка не адарвецца ад памідора, нават калі ён пачне гнісці.
Яшчэ можна правесці дамашні тэст: калі ўдарыць памідор аб стол (нібы тэнісны мячык) і лупіна застанецца непакамечанай – значыць, есці такія таматы нельга.

> Агуркі

Агурок павінен быць прамым, гладкім, з ледзь бліскучай лупінай. Перад пакупкай памацайце яго каля пладаножкі. Калі агурок мяккі – значыць, стары і ў ім няма вітамінаў. У агурках з найменшай колькасцю нітратаў шыпы тонкія і лёгка ламаюцца. Вялікія агуркі нясмачныя і вадзяністыя, з тоўстай лупінай, яны хутка становяцца мяккімі. Гэта адна з прычын таго, што для салення выбіраюць маленькія плады.
Перад ужываннем варта зразаць лупіну для вашай бяспекі. А захоўваць іх лепш у поліэтыленавым пакеце, каб не выпарвалася вільгаць.

> Морква

Свежая морква – прамая, цвёрдая, ярка-аранжавага колеру і зялёнай ямкай у тым месцы, дзе было бацвінне. Моркву, патоўшчаную ў дыяметры, лепш не купляць, таму што ў яе будзе цвёрдая сярэдзіна і наўрад ці яна акажацца смачнай. Калі ж вы набываеце свежую моркву з градкі з бацвіннем, то абавязкова яго абрэжце да закладкі на захоўванне, таму што зеляніна будзе выцягваць з морквы вільгаць, і тая стане вялай.

> Цыбуля

Скурка цыбулі павінна быць залацістай, сухой і лопацца пры лёгкім націсканні. Што тычыцца зялёнай цыбулі, то звярніце ўвагу, каб пёры былі роўнымі, без белага налёту і слізі.

> Бульба

Націсніце пазногцем на бульбіну. Калі пачуеце хруст, то можаце смела рабіць пакупку. Калі ж пазногаць бясшумна ўваходзіць у клубень – бульбу апрацоўвалі пестыцыдамі.
Звярніце ўвагу і на колер. Пазбягайце зялёных плямаў, якія з’яўляюцца, калі бульба доўгі час праляжала на сонцы. З-за няправільнага захоўвання ў ёй утвараецца ядавітае рэчыва саланін.
Дарэчы, больш за ўсё нітратаў накопліваецца ў дробных ці буйных клубнях. Таму выбіраць лепш бульбу сярэдняга памеру і абавязкова выразаць “вочкі”, бо ў іх максімальная колькасць пестыцыдаў.

> Баклажаны

Чорны ці фіялетавы, гладкі, бліскучы, акруглы – менавіта такім павінен быць баклажан. Скурка свежага плода пры націсканні пругкая. Чым большая маса баклажана, тым больш у ім вады. Калючы хвосцік павінен быць цвёрдым і зялёным. Варта агледзець гародніну з усіх бакоў, каб не было гнілі, якая можа паражаць нават свежыя баклажаны.

> Цытрусавыя

Галоўнае ў цытрусавых, канешне, водар. Часам на лупіне могуць быць чорныя кропкі, маленькія дзірачкі, гніль ці зеленаватая плесня – гэта сляды хваробы, такія фрукты не варта купляць. Белаваты налёт на цытрусавых сведчыць аб няправільным захоўванні: паблізу крыніцы вільгаці ці ў надта шчыльнай упакоўцы.
Колер павінен быць аднародны. “Плямістасць” сведчыць, што фрукт не самага лепшага гатунку. Таўстаскурасць – знак вялікай колькасці нітратаў у цытрусавых. Такія апельсіны, ды яшчэ без костачак – чыстай вады гібрыды, у якіх ніякай карысці няма.
Самыя смачныя апельсіны – тыя, што сабраны ў канцы лістапада-снежні.

> Персікі і абрыкосы

Сезон персікаў і абрыкосаў у самым разгары. Варта ведаць, што добраякасныя плады адрознівюцца аксамітнай скуркай. Яны павінны быць трошкі “валасатымі”.
Мякаць персікаў бывае ружовай, белай і жоўтай у залежнасці ад сорту. Ружовая і белая – самая салодкая, а жоўтая – духмяная. Вельмі добра ў спелых персіках “разбіраюцца” восы і пчолы. Смела купляйце плады, на якія яны садзяцца.
Калі вам усё ж такі папаліся не вельмі спелыя персікі ці абрыкосы, не трэба засмучацца. Яны могуць даспець, калі патрымаць іх некалькі дзён пры хатняй тэмпературы.
У магазіне ці на рынку мы купляем персікі і абрыкосы, што прайшлі хімічную апрацоўку, якая робіцца, каб давезці фрукты з паўднёвых краін. Калі вы захочаце даведацца, наколькі моцна былі апрацаваны плады, разламіце адзін з іх. Калі з “хіміяй”перастараліся, то костачка будзе ссохлай і зморшчанай. Такія фрукты есці сырымі нельга.

> Кавуны

Смачны кавун – спелы кавун. З пладоў аднаго сорту і адной партыі выбірайце даволі вялікі і адначасова лёгкі – гэта і ёсць першая прыкмета спеласці. Дарэчы, дзякуючы лёгкай мякаці, спелы кавун у вадзе ўсплывае, а няспелы – тоне.
Другая прыкмета спеласці – сухі хвосцік. Калі плод паспявае, зялёная плець перасыхае. І яшчэ – светлая пляма на баку кавуна павінна быць насычана-жоўтага ці аранжавага (але не белага) колеру. Палоскі – максімальна кантраснымі. Калі пастукаць па спелым кавуне, чутны не глухі, а чысты звонкі гук.

> Яблыкі 

Памятайце, што спелыя яблыкі адрозніваюцца карычневымі костачкамі, а калі костачкі белыя – то яблык недаспелы. Калі лупіна фрукта слізкая і ліпкая – значыць, яго апрацоўвалі дыфенілам. Дыфеніл не змываецца звычайнай вадой, тут трэба выкарыстоўваць мыла, а з яблыка перад ужываннем лепш зрэзаць лупіну.

> Бананы

Бананы павінны быць доўгія, роўныя, у звязцы па 5-12 штук. Пацямнелыя бананы лепш не браць – яны даўно ляжаць і пераспелі. А вось зеленаватыя бананы лёгка давесці “да кандыцыі” – пакіньце іх паляжаць некалькі дзён пры хатняй тэмпературы.

> Вінаград

Пры выбары вінаграду звярніце ўвагу на тое, каб ягады лёгка адрываліся ад галінак. Гэта ўказвае на тое, што вінаград спелы. На пладах не павінна быць белага налёту.

> Сушаныя фрукты.

Добрая альтэрнатыва ласункам. Яны прыемныя на смак і вельмі карысныя, бо ў іх захоўваюцца практычна ўсе пажыўныя рэчывы. Вітамін С, на жаль, страчваецца, але застаюцца мінеральныя і другасныя раслінныя элементы.
У разынках (сушаным вінаградзе) утрымліваюцца вітаміны групы В, клятчатка, магній, жалеза, яны карысныя для людзей з хваробамі сардэчна-сасудзістай сістэмы.
У працэсе сушкі чарнасліву некаторыя вітаміны не захоўваюцца, аднак застаецца вялікая колькасць магнію, жалеза, фосфару і калію. Гэты фрукт клапоціцца пра гарманічную кіслотна-шчолачную раўнавагу ў арганізме, пра эластычнасць злучальных тканак, садзейнічае добраму пераварванню ежы, валодае антыбактэрыяльнымі ўласцівасцямі.
Сушаныя яблыкі захоўваюць многія карысныя рэчывы, якія ўваходзяць у склад свежых. Долькі такіх прысмакаў утрымліваюць дастатковую колькасць калорый. На 100 грамаў прыходзіцца 278 ккал, што адпавядае невялікай порцыі абеду. Таму людзям, якія сочаць за сваёй фігурай, не варта ўжываць сушаныя яблыкі часцей 2-3 разоў на тыдзень.

На што звярнуць увагу?

Пры выбары гародніны і фруктаў прытрымлівайцеся правіла колеравай разнастайнасці, такім чынам вы забяспечваеце свой арганізм розным спектрам пажыўных элементаў.
Найбольш карысна купляць мясцовую садавіну і гародніну. Імпартная прадукцыя прыцягвае нас яркім знешнім выглядам, але ж не забывайцеся, што прывазныя прадукты часцей за ўсё здымаюцца недаспелымі і праходзяць доўгі шлях з плантацыі да прылаўка, з-за чаго колькасць вітамінаў значна скарачаецца. Да таго ж, калі прадукты з блізкага рэгіёна, няма сэнсу іх апрацоўваць рознымі падазронымі рэчывамі.
Перавагу трэба аддаваць тым пладам, якія менш ачышчаны ад бацвіння, лістоты і пладаножак.
Некаторай асцярогі патрабуе салата. У буйных лістах накопліваюцца раслінныя таксіны, якія надаюць ёй горкі прысмак. Калі ён ёсць, то лісты варта апрацаваць: выдаліць верхнюю, закругленую, частку ліста, а тое, што засталося, замачыць на пяць хвілін у слабым растворы воцату.
Чысціць трэба не толькі бульбу, але і купленыя яблыкі, грушы, агуркі – большая частка шкодных рэчываў знаходзіцца ў лупіне. З капусты здымайце верхнія лісты і даставайце храпку. А ў морквы і бурака абразайце “хвосцік”.

Як захоўваць?

Перад тым, як пакласці фрукты і гародніну ў халадзільнік, іх рэкамендуецца вымыць і прасушыць. Такім чынам значна зніжаецца колькасць мікробаў у халадзільніку. Пажадана захоўваць плады ў ніжняй скрынцы, паколькі там другі ўзровень вільгаці і трошкі вышэйшая тэмпература.
Як вядома, усе фрукты і гародніна страчваюць свае карысныя ўласцівасці ў працэсе захоўвання. Самым няўстойлівым з’яўляецца вітамін С. У бульбе гэты вітамін змяншаецца напалову за паўгода, а ў зеляніне – за адны суткі. На працягу трох дзён фрукты і гародніна застаюцца свежымі, некаторыя могуць захоўвацца даўжэй. Яблыкі можна лічыць свежымі на працягу месяца. Памідоры, зеляніну лепш захоўваць у спецыяльных кантэйнерах з адтулінамі для праветрывання.
На сённяшні дзень глыбокая замарозка – самы натуральны спосаб кансервацыі фруктаў і гародніны, бо дазваляе захаваць структуру прадуктаў. Чым вышэйшая хуткасць замарозкі, тым менш церпяць валокны. Калі б працэс замарозкі ішоў доўга, крышталі разрасталіся б – у выніку фрукт ці гародніна часткова абязводжваецца, а сценкі клетачных мембран разбураюцца. Дарэчы, па той жа прычыне нельга размарожваць фрукты-гародніну перад прыгатаваннем. А ўвогуле, калі чалавек у лютым-сакавіку выбірае паміж замарожанай і свежай морквай аддае перавагу “свежанькай”, то атрымлівае менш вітамінаў.
Тэрмічная апрацоўка памяншае колькасць амаль што ўсіх карысных рэчываў. Але ёсць некалькі сакрэтаў, якія дапамогуць захаваць карыснасць фруктаў і гародніны пры варцы: 
- плады трэба варыць са шчыльна закрытай накрыўкай, каб перакрыць доступ паветра;
- як мага радзей падымаць накрыўку, якая павінна быць непразрыстай, таму што святло таксама разбурае некаторыя вітаміны;
- не пратыкаць нажом гародніну, каб праверыць яе гатоўнасць, – ён пакідае “раны”, з якіх вымываюцца вітаміны;
- не пакідаць гародніну ў адвары, а зліваць яго адразу пасля прыгатавання;
- чысціць караняплоды неабходна непасрэдна перад варкай, нельга замочваць іх у вадзе;
- варыць гародніну цалкам, а не кавалачкамі. У адваротным выпадку страта вітамінаў павялічваецца на 15-20 працэнтаў. А ўвогуле лепш варыць у лупіне, якая захоўвае вітаміны;
- класці гародніну ў кіпячую ваду, што памяншае час прыгатавання, а значыць, садзейнічае захаванню вітамінаў;
- саліць ваду як мага пазней – соль выцягвае водарастваральныя вітаміны;
Уважліва падыходзьце да выбару і спосабу захоўвання садавіны і гародніны – і будзьце здаровымі!

Вольга ШОЎКУН.