Заходняя Украіна. Урокі нацыянальнай самасвядомасці

Прызнаюся: пасля Мальты я збіралася адправіцца разам з вамі, шаноўныя чытачы, у чарговую “вандроўку без білета” ў які-небудзь горад Беларусі – аднавіць у памяці прыемныя, а калі і не надта, успаміны, падзяліцца сваімі ўражаннямі і парадамі – без якіх вы, магчыма, цудоўна можаце абысціся.
Але мае планы парушыла кіраўніцтва Беларускага саюза журналістаў, прапанаваўшы разам з невялікай, у сем чалавек, групай беларускіх журналістаў адправіцца па запрашэнні ўкраінскіх калег у прэс-тур у Заходнюю Украіну, у Львоўскую вобласць. Думаю, вы мяне зразумееце: адмовіцца ад такой прапановы было б недаравальным глупствам. Такім чынам, тыдзень у лютым я знаходзілася на Галіччыне. І, пакуль не астылі ўражанні і ўспаміны, спяшаюся падзяліцца імі з вамі, шаноўныя чытачы.
А беларускія гарады ад нас нікуды не ўцякуць, праўда?

Знаёмства з Украінай увогуле і з заходняй яе часткай у прыватнасці пачалося ў выніку міжасабовых стасункаў яшчэ ў цягніку “Мінск-Чарнаўцы”.
У нашым плацкартным купэ абралася досыць разнастайная кампанія: акрамя мяне, старанна хаваючай сваю прафесійную прыналежнасць, з намі яшчэ ехала беларуска, якая замужам за ўкраінцам і, адпаведна, жыве на Львоўшчыне: яна з Беларусі вярталася пасля складанай аперацыі – і гэта, пагадзіцеся, красамоўна сведчыць пра ўзровень медыцыны і цэны на медыцынскія паслугі ў суседзяў. На верхняй паліцы маўкліва слухаў, не ўмешваючыся ў “міжнацыянальныя стасункі”
інтэлігентнага выгляду ўкраінец. Ніжнюю “бакавушку” па-джэнтльменску саступіў прааперыраванай жанчыне юны спартсмен з Украіны, які вяртаўся з нейкіх спаборніцтваў. Жанчына-беларуска, відаць, ехала ва Украіну ў госці. А надакучліва-гаваркі украінец, які прадставіўся ўрачом – але, як мне здаецца, ён гэтакі ж урач, як я оперная спявачка – наадварот, вяртаўся дахаты ад сяброў з Беларусі – па яго словах, пасля “парада суверэнітэтаў” ён быў на Беларусі ўпершыню.
Не ведаю, ці то ўражанні ад нашай краіны ў яго былі занадта моцнымі, ці рот у яго не закрываўся з-за нейкіх індывідуальных асаблівасцей характару, але маўчаў ён толькі тады, калі спаў. І большая частка яго безупыннага маналогу, зрэдку перапыняемага кароткімі рэплікамі суседзяў, тычылася пераважна Беларусі. Прызнаюся: на першым часе слухаць яго было прыемна – ды і каму, скажыце, непрыемна чуць, з якім захапленнем гавораць пра тваю Радзіму? Канешне, для нас засеяныя палеткі, роўныя дарогі і чысціня на вуліцах гарадоў і вёсак даўно перасталі быць нечым дзіўным, мы ўспрымаем гэта, як належнае, і нават пабуркваем каторы раз, калі пасля зімы на дарогах усё ж з’яўляюцца выбоіны, і “мудра” раім дарожнікам, як іх трэба рамантаваць – у чужой справе мы ж усе спецыялісты вышэйшага класа! Але паслухаеш такога вось госця краіны – і сэрца перапаўняе гонар…

Праўда, праз нейкі час яго балбатня стала раздражняць. Бо, захапляючыся беларускімі палямі, дарогамі, парадкамі і прэзідэнтам, Украіну ён узгадваў выключна негатыўна. Усё ў іх не так: і ўлада, і Рада, і міліцыя, а медыцыны дык і ўвогуле не існуе. Доўга намагалася ўспомніць, дзе ж чула нешта падобнае? Нарэшце ўзгадала: таксама ў дарозе, толькі ў іншай. Прыкладна год назад давялося ехаць з Мінска ў Брэст у адной машыне з журналістамі – нямецкім і беларускім апазіцыянерам. І гэтага земляка і, з дазволу сказаць, калегу, усю дарогу “несла”: якая ж наша краіна дрэнная, усё ў нас не так: і прэзідэнт, і народ, і прэса, і аўтазапраўкі, і рэстараны… Урэшце не вытрымаў нават немец і нагадаў калегу пра тыя ж славутыя беларускія дарогі і чысціню на вуліцах.
Дык вось, у несупынных маналогах украінскага спадарожніка чуліся тыя ж ноткі і непрыхаванае жаданне зганьбіць усе сваё, без рэшты – толькі за тое, што яно – сваё. Я зразумела, чаму моўчкі скрыгатаў зубамі на верхняй паліцы другі сусед і гнеўна бліскаў вачамі юны спартсмен: паводзіны таго “ілжэ-доктара” не ўласцівы для большасці ўкраінцаў. Вось мы, беларусы, у сваім самапрыніжэнні, як мне здаецца, – непераўзыдзеныя майстры, і нацыянальнай самасвядомасці, гонару і годнасці нам яшчэ вучыцца і вучыцца. Можна – у тых жа ўкраінцаў, прыклад майго балбатуна-спадарожніка – хутчэй выключэнне з правіла. Тыдзень знаходжання ў Львоўскай вобласці пераканаў мяне ў гэтым яшчэ больш.
Перад паездкай “ведаючыя людзі” і сродкі масавай інфармацыі імкнуліся мяне пераканаць, што Галіччына – гэта цэнтр украінскага нацыяналізму, дзе ўсё рускае проста ненавідзяць, і крый божа там загаварыць па-руску, лепш ужо па-беларуску. На справе ж аказалася, што ўсё не так змрочна. Можа, калі так і было – толькі не цяпер.
Так, на Львоўшчыне ўсе – прахожыя на вуліцах, урачы і адміністрацыя курорта Моршын, які стаў нам родным домам на працягу гэтага тыдня, шматлікія прадаўцы ўсяго, чаго толькі можна, ад элітных магазінаў да шапікаў на прыпынках, адміністрацыя вобласці і персанал прадпрыемстваў, што мы наведалі – паўтаруся: УСЕ гавораць па-ўкраінску. Але нам, браткам-беларусам, заўсёды прапаноўвалі: калі вам цяжка і незразумела, можам і па-руску, але нам гэта цяжэй… Мы, вядома ж, усё цудоўна разумелі і без “мовы міжнацыянальных стасункаў”. Праўда, самі “браткі” гаварылі пераважна па-руску. І ў такім разе суразмоўцы таксама пераходзілі на рускую мову – і, дарэчы сказаць, паказвалі даволі прыстойны ўзровень валодання ёю. Прычым не толькі тыя, хто родам з нашага агульнага піянерска-камсамольскага дзяцінства, але і маладыя людзі “пакалення незалежнасці”.
Я было падумала, што да нас такія ўважлівыя адносіны выключна як да прадстаўнікоў замежных СМІ (прыемна, скажу я вам, пабываць у такой прэстыжнай ролі!) – маўляў, хто яго ведае, што яны там панапісваюць, вярнуўшыся дахаты? І калі падчас экскурсіі ў Львове крыху адстала ад сваіх, памятаючы настаўленні “бывалых”, дарогу ў стрэчнага стала пытаць на беларукай мове. Але мужчына сярэдніх гадоў, перапытаўшы па-ўкраінску, што ж менавіта мне патрэбна, ветліва і падрабязна растлумачыў усе на рускай мове.
А гандляры – на Украіне, як мне падалося, гандлююць літаральна ўсе і ўсім – падобна, увогуле згодны гаварыць з табой хоць па-кітайску – абы ты купіў іх тавар. Нават у знакамітым кафэ “Краіўка”, стылізаваным пад ваенны лагер нацыянальнага героя Бандэры – яго тут лічаць такім без усялякага двухкосся, яго імя стала адным з брэндаў, у тым ліку і гандлёвым, Заходняй Украіны – нальюць чарачку “горілкі” і “настругаюць” фірменнага сала ў тым ліку і “харошым маскалікам” пры грашах.
Не стану паглыбляцца ў прычынна-выніковыя сувязі гэтай з’явы, а то мой праект, які першапачаткова пазіцыянаваўся як “справаздача аб уражаннях”, ператворыцца ў гістарычна-палітычную манаграфію. Скажу толькі, што там, у Заходняй Украіне, я падумала, што нам, беларусам, варта было б павучыцца ў суседзяў, як можна цудоўна, бесканфліктна, спалучаць павагу да гасцей, якой бы нацыянальнасці яны ні былі – і гонар за сваё, роднае.

––––––––––––––––––––
Аматарка блізкіх і далёкіх вандровак Ніна РЫБІК.