Таямнічы знак на Гудагайскім вакзале: што ён азначае?
15:29 / 04.09.2020
Для дакладнага вымярэння вышыні пунктаў зямной паверхні адносна ўзроўню мора служыць нівелірная сетка. З яе дапамогай выконваюцца розныя інжынерныя і будаўнічыя работы, выкарыстоўваецца яна і для тапаграфічных здымкаў мясцовасці. Складаецца такая сетка з уцэментаваных у сцены будынкаў металічных маркераў вышыні, па іншаму – геадэзічных сцянных рэпераў.
У 1932-1933 гг. Міністэрствам камунікацый міжваеннай Польшчы было праведзена прэцызійнае, ці высокадакладнае, нівеліраванне па чыгуначнай лініі Нова Вілейка – Маладзечна. Для вымярэння гэтай лініі нівелірнай сеткі выкарыстоўваліся найноўшыя інструменты і высокадакладныя метады вымярэнняў. Кожны прамежак паміж двума рэперамі вымяраўся як у адзін, так і ў другі бок. Пры магчымасці вымярэнні праводзілі ў розныя дні і розны час дня.
Пры правядзенні высокадакладнага нівеліравання чыгуначнай лініі прымянялі рэперы ў выглядзе таблічак памерам 11,5 см на 8,5 см з надпісам, што ў перакладзе і пры расшыфроўцы азначае «Знак вышыні. Прэцызійнае нівеліраванне». Яны былі закладзены ў сцены трывалых станцыйных будынкаў на вышыні 1,80 м над зямлёй. Пунктам адліку вышыні ў такіх рэперах з’яўляецца адтуліна пасярэдзіне, у якую устаўляецца шпілька і да яе чапляецца спецыяльная рэйка для вымярэнняў. Цікава, што на момант вымярэння вышыня над узроўнем мора рэпера на станцыі Гудагай кладала 180 м 62 см 4 мм. Бліжэйшы ад Гудагая рэпер знаходзіўся на воданапорнай вежы станцыі Ашмяны, але ён, як і сама вежа, не захаваўся да нашых дзён. Сёння бліжэйшы аналагічны знак на беларускім участку чыгункі можна ўбачыць на сцяне жылога дома для чыгуначнікаў каля вакзала ў Солах.
Выдадзены ў 1939 годзе Міністэрствам камунікацый «Каталог вышынь рэпераў польскай асноўнай нівеліцыйнай сеці» змяшчае інфармацыю пра шэсць балтавых рэпераў, якія знаходзіліся на чыгуначнай лініі ў межах цяперашняга Астравецкага раёна. На жаль, усе яны не захаваліся да нашых дзён, бо ўжо няма будак аглядчыкаў у Лошы і Сяржантах, спынілася жыццё на даваенным першапачатковым пасажырскім прыстанку Каменка, у сцены якіх былі ўмураваны рэперы. Зніклі гэтыя знакі пасля рэканструкцыі чыгуначных мастоў каля Лошы і Груздоўшчыны, не ўбачыш такі геадэзічны маркер у падмурку Гудагайскага вакзала. Адзін з бліжэйшых балтавых рэпераў можна заўважыць толькі на цокальнай частцы вакзала станцыі Ашмяны.
Не менш цікавым з’яўляецца даследванне наяўнасці і стану геадэзічных кантрольных пунктаў міжваеннага перыяду па іншых дарожных накірунках нашага краю. Вядома, што Міністэрства грамадскіх работ да 1932 года па меры правядзення нівелірных работ падавала спісы касцёлаў і касцёльных будынкаў, у муры якіх убудоўваліся рэперы. Захаваліся такія знакі ў Сольскім і Ашмянскім касцёлах, іншых мясцінах колішняй Віленшчыны.
На касцёлах у Астраўцы можна таксама заўважыць рэперы, але яны адносяцца ўжо да савецкага часу. Гэтыя каштоўныя гістарычныя памяткі патрабуюць далейшага вывучэння і чакаюць сваіх даследчыкаў.
З развіццём новых высокадакладных тэхналогій вымярэнняў геадэзічныя сцянныя рэперы страчваюць сваё значэнне. Акрамя таго, міжваенныя рэперы не выкарыстоўваюцца ў сённяшняй нівелірнай сетцы, бо адлічваюць вышыню адносна ўзроўню Паўночнага мора ў Амстэрдаме, а не па прынятай у нашай краіне Балтыйскай сістэме вышынь, адлік якіх вядзецца ад нуля кранштадскага футштока. Не маючы ранейшага практычнага выкарыстання, яны пакрысе знікаюць пры зносе будынкаў і рэканструкцыі камунікацый, закрываюцца іншым матэрыялам. Але сцянныя рэперы застаюцца каштоўнымі помнікамі развіцця навукі, сведкамі мінулых геадэзічных работ у нашым краі. Таму варта пра іх ведаць і берагчы, прыгадваючы лацінскае выслоўе: «заўжды шануй сляды мінулага».
Уладзімір ПРЫХАЧ
